Chùa làng nghìn tuổi

Các cụ đi lễ chùa ngày xuân


Ở vùng đồng bằng Bắc bộ, hầu như nơi đâu ta cũng thấy thấp thoáng mái chùa. Mỗi ngôi chùa là một mảnh hồn quê.

Sư cụ trụ trì chùa Trà Phương, hòa thượng Thích Quảng Mẫn đã ngoại 90 mà dáng vẻ nhanh nhẹn lắm. Với trí tuệ minh mẫn, kiến thức uyên thâm, cụ được tôn như pho từ điển sống về đạo Phật, về muôn vẻ cuộc sinh tồn vùng duyên hải Bắc bộ này. Bữa chùa làm lễ giỗ các vị sư tổ truyền đạo (22 tháng giêng hằng năm), cụ bận quá nhiều việc nên khó gặp, vả lại phật pháp hữu duyên, thôi đành chờ dịp khác, nhưng những lần tôi được hầu chuyện cụ xưa kia thì đến giờ còn nhớ.

Sen đá thời Lý nay đã ngoài nghìn tuổi

Nói không ngoa, vùng đồng bằng Bắc bộ hầu như làng nào xã nào cũng có ít nhất một ngôi chùa, thậm chí có xã những mấy chùa, nhang khói quanh năm. Tuy nhiên giữa vùng quê ngan ngát xanh lúa xanh cây như làng Trà Phương (xã Thụy Hương, H.Kiến Thụy, Hải Phòng) thì ngôi chùa làng nghìn tuổi đã trở thành niềm tự hào của bao thế hệ. Theo hòa thượng Thích Quảng Mẫn và các nhà nghiên cứu phật giáo cũng như lịch sử kiến trúc, chùa được xây từ thời nhà Lý, khoảng đầu thế kỷ 11 (1010 - 1020), buổi ban sơ có tên chùa Bà Đanh, tọa trên gò đất cao cây cối um tùm, hoang vắng, chỉ cách núi Chè ở phía đông chưa đầy cây số. Ngược dòng thời gian, lại hình dung ra cái cảnh quấn quít đạo đời như trong câu thơ của cụ Tam nguyên Yên Đổ về chùa Đọi “chùa xưa ở lẫn cùng cây đá/sư cụ nằm chung với khói mây”. Vết tích cổ nhất của Bà Đanh tự là 3 chân cột bằng đá tảng xanh, mỗi cái nặng ngót nghét vài trăm ký, chạm khắc hoa sen rất tinh xảo thể hiện rõ phong cách nghệ thuật kiến trúc tôn giáo thời Lý. Chỉ tiếc rằng chùa nay đang trong đợt sửa chữa, trùng tu, 3 vật chứng vô giá trải 10 thế kỷ ấy bị để lăn lóc ngoài vườn, nói dại miệng lỡ có kẻ nào hiểu được giá trị của nó mà rinh đi thì thật nguy. Thấy tôi buột miệng tỏ nỗi lo lắng ấy, ông Ngô Trọng Thắng, một người chăm làm công quả cho chùa trấn an rằng của nhà Phật thiêng lắm, chả ai dám động vào đâu. Tuy vậy tôi cứ bán tín bán nghi, chưa dứt băn khoăn bởi hồi những năm 90 bọn trộm từng lẻn vào đây lấy mất mấy pho tượng quý, nào đã tìm ra.

Khu nhà bia-lăng mộ các vị tổ truyền đạo với những cây đại hàng trăm tuổi


Sau cuộc tồn tại dâu bể mấy trăm năm, ngôi chùa làng đã trở mình vào thời nhà Mạc khi Mạc Đăng Dung lên ngôi (1527). Chuyện rằng vị thái tổ nhà Mạc thuở hàn vi nhờ ẩn nấp trong chùa mà thoát chết nên khi công thành danh toại ngài đã cho dựng lại chùa, đổi tên thành Thiên Phúc Tự. Nhưng có lẽ lý do quan trọng nhất dẫn đến sự hưng công này là bà hoàng thái hậu Vũ Thị Ngọc Toàn quê gốc làng Trà. Dân gian có câu “Cổ Trai đế vương, Trà Phương công chúa” (vua Mạc Đăng Dung người làng Cổ Trai, chỉ cách Trà Phương vài dặm) nên việc bà vợ vua không tiếc tiền bỏ ra xây chùa quê mình cũng chả có gì khó hiểu. Những dòng chữ trên tấm bia “Tu tạo Bà Đanh tự” khắc năm 1562 thời Mạc Mậu Hợp còn ghi rõ điều ấy. Theo văn bia, chùa được chuyển về vị trí mới cách nền cũ (nay nơi này là trường THCS Thụy Hương, lâu lâu mấy thầy trò lại đào xới, phát hiện nhiều di vật cổ trong khuôn viên trường) khoảng 200m, với nhiều tòa ngang dãy dọc hoành tráng, trở thành trung tâm phật giáo xứ Đông (vùng Hải Dương, Hải Phòng bây giờ). Sử sách còn ca ngợi tiếng chuông chùa Thiên Phúc vang xa đến cả trăm dặm, quốc sư từng về đây thuyết pháp, giảng kinh, ngày rằm ngày lễ thiện nam tín nữ đông như trảy hội. Khi nhà Mạc đổ, quan quân Lê - Trịnh đã tàn phá nặng nề nhiều công trình kiến trúc mang dấu ấn triều đại trước, trong đó có chùa Trà Phương. Số phận ngôi chùa long đong giữa bao lớp mưa dập sóng vùi, mãi đến đầu thế kỷ 20 mới được bà Ngô Thị Dĩnh người làng có chồng làm giám đốc đài thiên văn Phủ Liễn cúng tiền tu bổ, chùa tái sinh mang dáng vẻ như hiện nay. Năm 2007, Bộ Văn hóa- Thông tin đã cấp bằng chứng nhận chùa Trà Phương là di tích văn hóa kiến trúc cấp quốc gia.


Chính điện ẩn sau vòm lá nhãn cổ thụ

Kiến trúc chùa bố cục theo lối chữ đinh, gồm 5 gian tiền đường, 3 gian hậu cung. Các cột kèo, hoành phi, bệ thờ gỗ đều chạm khắc tinh xảo, sơn son thếp vàng trải hàng trăm năm vẫn sáng rực, dường thi gan cùng tuế nguyệt. Trên phật điện là hàng chục pho tượng cổ Phật tam thế và các vị La hán. Phía bên phải và bên trái tiền đường, giữa khói hương trầm mặc, hai pho tượng vua Mạc Đăng Dung và hoàng hậu Vũ Thị Ngọc Toàn tạc bằng đá xanh tuy không lớn lắm nhưng được giới nghiên cứu đánh giá như tác phẩm điêu khắc tuyệt đẹp hiếm hoi còn sót lại từ thời Mạc. Dân nơi đây truyền nhau rằng bà thiêng lắm, người có lòng thành cầu khấn bà thường rất linh nghiệm. Thắp hương xong nơi phật điện, bạn đừng quên thăm khu nhà văn bia - lăng mộ các vị sư tổ ngay bên trái lối vào, cổ kính và uy nghi, nơi đây dựng 2 tấm bia nhắc đến quá trình xây dựng, tu tạo, hưng công chùa suốt từ thời Lý đến thời Mạc và sau này, ghi nhận công đức những vị tiền nhân đã đóng góp tu bổ chùa, công ơn của các vị sư tổ truyền đạo. Dưới bóng những cây đại cổ thụ hàng trăm tuổi là đôi sấu đá ngay trước thềm nhà văn bia được bàn tay nghệ nhân tài hoa xưa tạo dáng theo kiểu tượng tròn, tạc bằng đá xanh, đậm nét điêu khắc thế kỷ 16, dù dãi dầu thời gian, mưa nắng nhưng vẫn cực kỳ sắc sảo, sinh động.
Chùa làng hồn nước, ngày nay chùa Trà Phương không chỉ là điểm đến của phật tử tứ xứ mà còn là nơi níu chân khách thập phương tìm viếng cảnh chùa, với niềm tin rằng giữa chốn thiền môn nghìn tuổi tâm hồn sẽ được gột rửa trở nên thanh thản nhẹ nhõm hơn.

Cổng chùa pha lẫn nét cổ kính và hiện đại