Những bài hát của một thời (10): Đường cày đảm đang

Những năm 60, nông thôn miền Bắc vừa trải qua cuộc trường kỳ chống Pháp lại tiếp tục sôi động những đợt tuyển quân vào Nam chiến đấu chống Mỹ. Lúc đầu còn lẻ tẻ, tuyển chọn kỹ lưỡng nhưng càng về sau càng dồn dập, xóm thôn vắng hẳn bóng đàn ông, trai tráng. Gần như chỉ những anh con trai một (gia đình không có thêm con trai hoặc gái nào khác) thì mới được miễn hoặc hoãn, còn lại đàn ông cứ đủ tuổi 17 là lên đường. Không ít anh gầy ốm cũng hăng hái xung phong, giấu nhét thêm đá xanh vào túi quần túi áo cho nặng cân để đủ tiêu chuẩn (thực ra thì người cân đo biết thừa, cứ giả vờ không biết), có anh lấy máu viết đơn vào bộ đội. Không khí hừng hực lắm. Tập trung ở Yên Tử vài ba tháng, được huấn luyện dăm bài cơ bản là ba lô khăn gói khoác súng trực chỉ phương nam. Cũng có vài anh chịu không nổi gian khổ, B quay đào ngũ, về lại hậu phương trốn chui trốn nhủi đến khổ, làng nước nhìn như những kẻ tội đồ.

Khi các anh ở nhà, việc đồng áng chính, nặng nhọc như cày bừa, đào đắp… do các anh làm; các anh đi, phụ nữ gánh nhận tất. Suốt hơn chục năm người đàn bà đã làm chủ hậu phương cho chồng con, người yêu yên tâm nơi chiến trường. Những khổ sở, vất vả mà các chị chịu đựng, không bút nảo tả xiết. Một vài tác phẩm văn nghệ đã mon men nói được đôi điều, ví dụ phim Mẹ chồng tôi (đạo diễn Khải Hưng), Bao giờ cho đến tháng mười (Đặng Nhật Minh), những truyện ngắn của Bảo Ninh… nhưng xin nói thật, văn nghệ xứ này chưa xứng với sự hy sinh cực kỳ lớn lao của đàn bà, nhất là đàn bà nông thôn miền Bắc trong chiến tranh, nếu không nói thẳng là quá tệ.

Làng mình chẳng thoát ra khỏi guồng quay cuộc chiến. Hào hùng và khốc liệt bi thương lắm. Mình vẫn nhớ từ năm 65 về sau, mỗi năm mấy đợt, thanh niên đi vãn cả. Khổ thân các chị các mẹ. Bà Hiếm sinh mấy người hầu như toàn con trai, cứ đủ tuổi là đi, hai anh Chuyện và Trò mãi mãi không về. Bà Gầu có mỗi anh Loa là trai, bà Đang cũng thế, mỗn anh Thèo, các anh đều hy sinh. Bà Tươm làm trưởng công an xã, con trai nhớn là anh Duyên học với anh Uy nhà mình, anh Duyên và anh Uy đi đợt 69, anh Duyên không về. Chị Ga em gái anh Duyên lấy anh Cư con bác Phu nhà mình, chưa đầy tuần trăng mật anh Cư ra trận, rồi chị Ga thành góa bụa. Các anh Vo, Sửu, Lãng, Điệng, Luật, Kiên (học cùng với mình), Mạnh (anh Mạnh còn có tên gọi anh Tí con, đẹp trai, con bà Đáy)… nhiều lắm không thể kể hết được trai tráng làng Trà Phương mình đã gửi thân xác nơi chiến trường. Khổ thân các anh. Và khổ thân các chị, như chị Ga.

Hồi ấy mình bé nhưng cũng phải làm đủ thứ việc đồng, theo các mẹ các chị ra đồng cày bừa, cấy hái, đập nương, dỡ khoai, chia thóc, nhổ mạ… nên càng khâm phục, thương thân phận người phụ nữ. Và thương nhất, các chị phần lớn trẻ trung, đầy sức sống, vò võ xa chồng xa người yêu, tuổi xuân cứ trôi đi trôi đi không trở lại.

Mình điểm lại bài này để nhớ một thời vất vả gian lao trên đồng quê miền Bắc. Rất ít người viết được như nhạc sĩ An Chung. Có cảm giác ông viết về chính quê mình vậy. Thật tiếc, ngay cả Wikipedia, Google cũng không có dòng nào về nhạc sĩ An Chung. Chả sao, ông đã sống mãi trong tâm hồn thế hệ mình. Những hình ảnh “trời vừa tinh mơ, dọc bờ rộn tiếng trâu đi…” đã hằn in vào ký ức, chỉ nhớ đã thấy rưng rưng. Mình cứ nghĩ nếu các chị, nay hầu hết U 60, 70, thậm chí 80, và các anh, những người sống sót trở về, nghe bài hát này chắc xúc động rơi nước mắt

Nghệ sĩ nhân dân Thanh Huyền, theo mình, là người hát thành công nhất bài hát này. Đệm đàn piano là nghệ sĩ nổi tiếng Hoàng Mãnh (còn có tên là Hoàng My). Mình chép ra đây cả lời ca để mọi người dễ hình dung Đường cày đảm đang nhé.

29.10.2011

Nguyễn Thông

Từ ngày anh đi việc đồng em giỏi giang
Ruộng cấy chăng dây cây lúa thẳng hàng
Đào đắp mương dẫn nước quanh làng
Tiếng hát ba đảm đang.
Ở làng quê ta, cày bừa giờ gái thay trai
Từng luống cao đồng trũng ruộng ngoài
Cày khéo tay nổi tiếng thôn Đoài
Thay trai nay gái đua tài
Ruộng đồng quê ta mương máng dọc ngang
nước đủ, phân gio nhiều, bón chăm sớm chiều
Bội thu chiêm mùa chắc bông mẩy đều
Cùng vì quê hương, lời Bác còn vang

Giết giặc, anh sẵn sàng, cứu nước em đảm đang
Dù bao gian khổ, tiếng ca vẫn rộn ràng

Ngày đầu chưa quen, đường cày đâu thẳng ngay
Nhưng đến hôm nay trên cánh ruộng này
Màu xới lên thẳng tắp đường cày
Lớp đất sâu đều tay
Trời vừa tinh mơ, dọc bờ rộn tiếng trâu đi
Ta với trâu sương gió quản gì
Bừa kỹ xong gieo luống cho đều
Trâu ơi, mai lúa khoai nhiều
Gửi người thân yêu tiếng hát hậu phương
Thắm đượm hương lúa nồng, có công em trồng
Đảm đang lo tròn nhắn anh yên lòng
Còn giặc xâm lăng, tiền tuyến hậu phương
tất cả ta chung lòng gắng sức hôm nay
Giặc tan anh về... Đón anh thăm đường cày.

Đường cày đảm đang!