Tổng biên tập

BÁ TÂN

   Tôi đọc bài của Xuân Ba trên báo Tiền Phong, đúng dịp 21.6. Bài viết giúp tôi hiểu thêm những tổng biên tập một thời làm rạng danh báo chí Việt Nam. Đó là những tổng biên tập đáng được lưu danh cùng thời gian.

   Bài của nhà báo Xuân Ba gợi ý cho tôi viết cái gì đó về tổng biên tập. Tôi có những bạn và người quen đã từng và đang là tổng biên tập. Cuộc đời cầm bút của tôi đã từng chinh chiến với gần 10 tổng biên tập ở những cơ quan báo chí khác nhau. Có người tôi coi như là người anh. Có người làm và chơi với nhau đúng nghĩa là bạn. Có người là đồng chí. Có người như là …

    Con đường nào dẫn đến ngôi vị tổng biên tập?

    Tổng biên tập tồn tại theo kiểu gì?

     Phải là nhà báo mới có thể trở thành tổng biên tập. Thời nay, điều đó không những đương nhiên mà còn là nguyên tắc do đảng quy định. Có một thời, cách đây khá lâu, ai đó vẫn có chân trong ban biên tập mà chưa có thẻ nhà báo. Thời ấy không những bao cấp kinh tế mà còn bao cấp cả về chính trị. Lớp trẻ bây giờ nghe nói đến bao cấp, họ ngơ ngác như là nghe kể chuyện Phạm Tuân bay vào vũ trụ.

     Tài năng, đức độ là đôi chân đưa nhà báo đi tới ngôi vị tổng biên tập. Đó là con đường chính thống, là đại lộ, là chính ngạch. Từ con đường ấy đi lên, những người như vậy, được đồng nghiệp tâm phục, khẩu phục. Có được người đứng đầu như thế là phúc lớn cho cả tờ báo. Tổng biên tập thật sự xứng đáng người đứng đầu, nội bộ cơ quan có được môi trường chơi với nhau cũng đẹp, làm với nhau cũng hay. Ở đó không có hành vi đối phó, người ta sống và làm việc tận tâm, trung thực. Tài, đức là tố chất gắn kết người ta với nhau suốt cả cuộc đời. Quyền lực mệnh lệnh chỉ là thứ bột bôi dán tạm bợ, có thể lìa tách bất cứ lúc nào. Người có tài, có đức thu phục cấp dưới bằng tình, bằng tâm chứ không ỷ vào quyền lực mệnh lệnh.

    Sự đời không chỉ có đại lộ thẳng băng mà còn những đường vòng ngoắt ngoéo. Sẽ là ngây thơ nếu quá tin chính ngạch mà quên tiểu ngạch. Tới đích tổng biên tập bằng đại lộ thẳng băng. Trở thành người đứng đầu bằng con đường chính ngạch. Cái đích ấy vẫn có người tìm đến bằng cách lọ mọ mày mò theo đường vòng ngoắt ngoéo. Chính ngạch bị loại, họ chuyển sang tiến thân bằng tiểu ngạch. Trở thành người đứng đầu kiểu đó, tránh sao được nội bộ loạn khẩu, rối tâm.

     Người ta ví tờ báo như là một con thuyền. Đội ngũ phóng viên là thủy thủ. Tổng biên tập giữ vai trò thuyền trưởng. Nghe thoáng qua ví von ấy tưởng là hay nhưng ở đây có sự khác biệt như lửa với nước. Thuyền lưu hành trên đại dương, chẳng may gặp giông tố ập đến, chỉ cần thuyền trưởng ú ớ trong chốc lát, con thuyền có thể tan nát vùi sâu đáy biển. Vô phúc cho một tờ báo gặp phải người cầm đầu không xứng đáng đứng đầu, con thuyền ấy không bị nhấn chìm, vẫn cứ ngắc ngoải dập dềnh kéo theo sự rã rời của một dàn thủy thủ. Giông tố trời đất là khách quan, công bằng hơn, triệt để hơn. Giông tố trời đất không có ưu ái cho những người ngồi ghế thuyền trưởng không xứng đáng làm thuyền trưởng. Giông tố cuộc đời kỳ quặc lắm. Thuyền trưởng tài ba có thể bị nhấn chìm. Kẻ bất tài có khi lại vật vờ nổi lên cùng bèo bọt. Khác nhau chế độ chính trị nhưng đã là nhà nước đều phải dùng ngân sách chuẩn bị cơ sở vật chất phòng chống thiên tai. Có một bộ phận, không phải dân thường, đầu tư tiền bạc cùng với mưu ma chước quỷ tạo ra giông tố cuộc đời để trục lợi.

    Tổng biên tập là một loại công việc trong nghề làm báo. Xét về danh tiếng và giá trị, tổng biên tập như là một thứ hàng hóa. Đồng nghiệp và dư luận xã hội định giá như thế nào là hoàn toàn tùy thuộc nghề và người của tổng biên tập.

   Bá Tân