Bác Nguyễn Duy

Trong số những bậc đàn anh, tôi quý và kính nể nhất bác Nguyễn Duy.

Bác Duy kém chị cả tôi 1 tuổi, sinh năm 1948, nhưng nhiều khi đám đàn em là chúng tôi cứ suồng sã với bác ấy chả khác gì bằng vai phải lứa. Cũng có lý do, một phần vì bác Duy rất hiền hậu, nho nhã, mắt dường như lúc nào cũng nheo nheo cười cười, nói năng nhỏ nhẹ, từ tốn; phần vì bác là đồng môn. Năm 1966 từ sân trường Đại học Tổng hợp Hà Nội ở Thượng Đình bác lên đường vào bộ đội, lính thông tin lăn lộn trên khắp chiến trường, năm 1971 bác về lại vào học khoa Văn, dưới Mễ Trì, khóa 16. Năm 1972, lứa chúng tôi vào nhập học khóa 17 thì danh tiếng bác Duy đã nổi như cồn. Các thầy cô và các anh chị sinh viên lớp trên luôn nhắc đến Nguyễn Duy, người đã làm rạng danh cho khoa Văn suốt bao nhiêu năm liền.

Có lẽ khó quên, năm 1973, bác Duy (lúc ấy là nhà thơ sinh viên Nguyễn Duy Nhuệ, tên thật của bác) nổ quả bom trong đời sống văn nghệ miền Bắc: đoạt giải nhất thơ cuộc thi thơ của báo Văn Nghệ với chùm bài như Tre Việt Nam (còn quen gọi là Tre xanh), Hơi ấm ổ rơm, Bầu trời vuông… Đi đâu cũng nghe thấy người ta xì xào bàn tán, lắc đầu lè lưỡi khâm phục. Có nhẽ chỉ sau Phạm Tiến Duật giải nhất cuộc thi năm 1970. Cùng lớp với tôi có mấy tay bợm văn chương, cũng thuộc dạng thần đồng, làm thơ từ nhỏ, như Trần Ngọc Vương, Nguyễn Huy Hoàng, Nguyễn Sĩ Đại, Đỗ Xuân Thanh... nhưng so với đại ca Nguyễn Duy khóa 16 thì chưa là cái đinh gì. May ra có ông anh Bùi Trọng Cường cũng dân lính phòng không về, năm 1966 học khoa Lý rồi đăng lính, 1972 buông súng về khoa Văn, lâu lâu có thơ đăng trên báo Văn Nghệ, Nhân Dân, Tổ Quốc... còn có thể tập tễnh ngồi vào chiếu văn chung với bác Duy. Anh Cường hay sang chơi với Trần Hòa Bình, Bùi Quang Thanh bên sư phạm Cầu Giấy.

Đời sống văn nghệ những năm ấy, nhất là khoa Văn, sung lắm. Nhà thơ được giải, mà lại khôi nguyên, thì đương nhiên thành thần tượng của bọn trẻ đang tập tọng nghề chữ nghĩa. Khoa Văn tổ chức hẳn những đêm thơ giới thiệu thơ Nguyễn Duy, Hoàng Nhuận Cầm, Lâm Huy Nhuận, Vũ Đình Văn; trong những giờ giảng chuyên đề “Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt Nam hiện đại”, thầy Hà Minh Đức (sau là chủ nhiệm lớp tôi) cứ mỗi lần lấy ví dụ là thế nào cũng trích dẫn thơ bác Duy, khen nức nở, Nguyễn Duy hay như thế này, Nguyễn Duy độc đáo thế nọ. Cô Đinh Lê Thư mới ra trường được giữ lại làm cán bộ giảng dạy (hồi đó gọi giáo viên đại học như vậy), dạy ngôn ngữ về âm tiết, âm vị mà cũng tinh lấy thơ Nguyễn Duy làm ví dụ. Làm sinh viên như bác Duy, kể cũng sướng.

Hồi giữa tháng 3.2015, Nguyễn Huy Hoàng từ Nga về ra mắt mấy cuốn sách mới. Hoàng viết khỏe lắm, đẻ sòn sòn năm một. Y gọi cho tôi bảo đến một nhà người bạn tại quận Bình Thạnh dự cuộc gặp mini của giới văn nghệ và những chiến hữu từng học tập sinh sống ở Liên Xô. Quẩn quanh tìm gần hết nửa tiếng đồng hồ không ra địa chỉ bởi Hoàng nhắn sai đường, tôi liền gọi vào số điện thoại chủ nhà. Một giọng khàn khàn hỏi em đang ở đâu. Nhận ra ngay cái giọng khàn cố hữu mình đã từng nghe suốt bao nhiêu năm cùng dạy chung trường của lão Phương Văn Dần. Nếu biết trước là đến nhà ông Dần thì mình đâu phải vất vả như thế. Mình phát hiện ra điều này, dường như tất tật đám người Việt đầu đen từng sang Liên Xô học hành, thực tập, nghiên cứu những năm nửa cuối 70, trọn thập niên 80 rồi cả 90, chả ai là không qua tay ông Dần. Ông bạn tôi, thầy giáo Nguyễn Văn Vy nay đã ra người thiên cổ, lúc còn sống cứ đùa gọi ông Dần là ông Phương Văn Giời.

Đến nơi thì mọi người đã đông đủ cả rồi. Người quen cũ thì có Huy Hoàng, Tôn Hiền VTV, anh Lê Văn Sơn giảng viên Trường đại học Đà Lạt, bác chủ nhà Phương Văn Giời, nhà thơ Vũ Xuân Hương, lạ thì có những nhân vật khá tiếng tăm như GS-TS Vũ Đình Huy, Viện sĩ-GS Trần Đình Lâm, cô Nghĩa nhà báo, bác sĩ Trường... Và tất cả đang quây quanh một người: bác Nguyễn Duy bình dị và oai phong. Lúc ấy, mình có cảm giác bác Duy giống như bác Hồ đang trò chuyện với giới văn nghệ, trí thức. Ai nấy chăm chú vừa ăn vừa lắng nghe, còn bác Duy vừa uống vừa nói.
(còn tiếp)

Nguyễn Thông