Chuyện đại học (phần 3)

Lại nói, từ ngày 26 đến 28.12.1976, khóa 17 văn khoa, đại học Tổng hợp chúng tôi bảo vệ luận văn xong, cuối tháng tụ họp lại làm bữa bánh cuốn Thanh Trì lặc lè rồi chia tay.

Tôi về quê nhà Hải Phòng. Mùa đông năm 76 rét lắm, mà sao suốt từ năm 1972 đến giờ hình như đông năm nào cũng buốt giá, có những lúc xuống chỉ còn 4 - 5 độ. Thực ra so với mấy chục năm sau thì vẫn chưa là cái đinh gì bởi năm 2015 miền Bắc xuống dưới 0 độ, các vùng Ba Vì, Tam Đảo ở thủ đô, thậm chí tận vùng núi Nghệ An còn có tuyết, nước suối đóng băng, nhưng hồi ấy đồ chống rét không nhiều, quần áo chăn mền chả có bao nhiêu, chủ yếu là “phong phanh áo vải hồn muôn trượng”, nên chịu không nổi. Tôi ở nhà với thày bu tôi, rét vẫn ra đồng, thỉnh thoảng lại ngóng lên Hà Nội, vừa nghe ngóng tin tức xem đã có gì chưa, vừa nhơ nhớ bởi vẫn còn người ấy trên đó. Phụ giúp việc nhà, cái chân cái tay từng quen làm lụng, thuận việc đồng áng nên cũng không đến nỗi nào.

Chưa kịp giúp thày bu thu hoạch vụ lúa chiêm thì tôi nhận được thư thông báo của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp kêu lên nhận quyết định phân công công tác. Quyết định do Thứ trưởng Hoàng Xuân Tùy ký, cầm trên tay mà cứ run run. Kể từ nay, mình chính thức bước vào cuộc mưu sinh. Cảm giác thật khó tả.

Hầu hết bạn bè đều được nhận việc ở Hà Nội, người được giữ lại khoa như Trần Ngọc Vương, Nguyễn Huy Hoàng, người về nhà xuất bản như Nguyễn Thu Hà, Bùi Trọng Cường, Lê Thanh Nga, người về các báo như Xuân Ba, Bá Tân, Hoàng Thanh Chương, Phạm Kim Dung, người về các viện như Phạm Văn Bích, Nguyễn Thị Hương, Nguyễn Thanh Hương, ít nhất cũng được về quê như Ma Duy Giang (Thái Nguyên), Vũ Lệnh Năng (Hải Phòng), các anh Lê Xuân Sang, Phạm Văn Sĩ, Đỗ Xuân Thanh, Lê Quốc Lập, Đặng Quốc Khánh (Thanh Hóa), Phạm Xuân Hoàng, Lương Ngọc Bính (Bình Trị Thiên). Chỉ có tôi và anh Trần Ngọc Hồng là bị hành phương nam. Tôi được điều vào Trường dự bị đại học TP.HCM, còn anh Hồng làm phóng viên TTXVN ở miền Nam (vài tháng sau, anh Hồng xin chuyển qua Trường đại học Tổng hợp TP.HCM). Nếu chậm một chút thì có lẽ tôi đã về báo Hải Phòng bởi người trong họ nhà tôi có quen Tổng biên tập Kim Toàn, ông ấy đã hứa nhận, nhưng thôi, cái số mình, nghe ông thày bói bảo tuổi Ất Mùi phải thiên di, không được ở gần nhà, đành chịu. Thay vào suất ấy là bạn Đỗ Kim Cúc lớp ngữ, sau đóng chức Phó tổng biên tập.

Giữa tháng 4.1977, tôi ra ngân hàng nhà nước Hải Phòng trên đường Điện Biên Phủ (hay Trần Hưng Đạo gì đó) gần bến Bính đổi 100 đồng tiền miền Bắc được 90 đồng tiền Nam. Chỉ có đứa em gái tiễn, hai anh em lủi thủi ra bến Chùa Vẽ. Xuống tàu khách Thống Nhất, để tiết kiệm, tôi mua vé loại 60 đồng bét dem, không có phòng, xách ba lô lang thang hết hành lang này đến boong nọ, tới bữa mua vé cơm 8 hào/suất, sau suốt 48 tiếng lênh đênh trên biển thì cặp bến Nhà Rồng. Tôi ghé vào đồn biên phòng cảng gặp anh Vuôn là bạn học thời cấp 3 của anh trai tôi, anh ấy đãi bữa cơm lính rồi lấy xe đạp chở tôi xuống quận 5. Thả xuống cổng trường rồi, anh bảo nếu có gì khó khăn, mày cứ gọi cho anh, nhé.

Tôi chính thức vào nghề giáo học từ ngày 25.4.1977, dạy môn văn cho đến đầu năm 1993, khi đang là Tổ trưởng bộ môn xã hội (văn sử địa) thì xin nghỉ đi làm thuê cho một công ty nước ngoài bởi đồng lương giáo học không đủ nuôi thân chứ nói gì nuôi cả vợ con.

Đời dạy học cũng lắm buồn vui. Đây là dạng trường đặc biệt lập ra thời hậu chiến, chỉ thu nhận học viên thuộc diện chính sách (bộ đội, thương binh, cán bộ đi học, con em gia đình cách mạng, TNXP, người dân tộc thiểu số, con cán bộ). Tôi còn nhớ như in những buổi đứng lớp đầu tiên, vào lớp mà phát hoảng, thấy tinh những vị học trò oai phong lẫm liệt, thậm chí nhiều người tuổi bậc đàn anh đàn chị mình. Ai nấy đều mạnh bạo, cười nói oang oang, vẻ tự chủ, bản lĩnh toát ra từng khuôn mặt. Có bác còn chơi nguyên bộ đồ lính mới tinh, đeo cả quân hàm trung úy rất oai, từng là đặc công rừng Sác. Số có tuổi phần lớn đã tốt nghiệp lớp 10/10 phổ thông rồi đi bộ đội hoặc vào R công tác, nay được nhận thẳng vào trường này; đám trẻ hơn hầu hết là con cán bộ, thi đại học nhưng trượt, thiếu tí ti điểm, được xét vào dự bị. Tất cả đều học 1 năm ở đây, bồi dưỡng củng cố lại kiến thức, năm sau về các trường đại học, khỏi cần thi quốc gia, chỉ cần qua một kỳ thi nội bộ cho đủ lệ. Chúng tôi gọi đùa, chả phải học sinh, chả phải sinh viên, đố là ai? Trả lời: học viên lớp 13.

Chọn bộ đồ còn mới nhất, lần đầu tiên bỏ áo trong quần, tôi thẹn thùng tới lớp, đến sớm vài phút, rụt rè lặng lẽ ngồi cái ghế phía dưới, chưa dám vào thẳng bàn giáo viên. Một anh bộ đội bên cạnh hỏi ông quê đâu, tôi bảo Hải Phòng, gã phát đánh đét vào đùi tôi, đồng hương, dân Thủy Nguyên đây, mà sao giờ này đéo thấy giáo viên đến nhỉ. Nghe vậy tôi giật mình nhìn vào chiếc đồng hồ Orient Nhật màu hồng phớt 4 đinh của gã, bởi tôi nghèo không có đồng hồ, đã tới giờ, vội ôm tập giáo án lên. Ai nấy trong lớp ồ một lượt ngạc nhiên, kiểu như thày giáo đếch gì mà non choẹt thế. Sau này cái anh bộ đội người Thủy Nguyên lúc đã thân tình với tôi rủ rỉ bảo ông đéo nói sớm làm tôi thất lễ quá. Y tên Đào Gia Thiệp, người xã Tân Dương, một gã nhiều tài lẻ, chơi đàn phong cầm (accordeon) vào hàng thượng đẳng, chỉ có điều chả chịu học hành gì cả, đang học dở Trường đại học Sư phạm thì bỏ về quê, làm trưởng thôn gần chục năm rồi nghỉ. (còn tiếp)

Nguyễn Thông