Con người cũ và con người mới

Chuyện này không có gì mới với nhiều người (nhất là những ai đã đi ta bà tam tinh khắp thế giới), nhưng cũng không phải là chuyện cũ. Nó liên quan tới thể chế, tới con người.

Tôi vừa có dịp trò chuyện với hai bác vừa đi chơi thăm con ở Úc về. Các cụ bảo lúc đang còn khỏe, dành dụm được tí tiền, cái chân còn tương đối vững, sức khỏe cho phép, thì thu xếp qua chơi với con cháu. Mai ngày yếu rồi, có trúng xổ số Việt lốt, ngồi trên núi tiền cũng đành chịu.

Cụ ông thủ thỉ kể đi rồi, về rất khỏe, nhất là tinh thần. Không chỉ gặp con cháu mà vui, mà còn chứng kiến cái vui, cái hay cái đẹp của thiên hạ. Cụ kể một hôm con đưa đi thăm trang trại, bên đó gọi là pham (farm). Phong cảnh nông thôn Úc rất đẹp, đường sá thì tuyệt vời, còn con người thì trên cả tuyệt vời. Thích lắm. Tôi thưa, tuyệt vời làm sao hở bác.

Đến một farm, ông bà chủ trại người Úc chào mời vui vẻ, mời các bác các cháu cứ vào thăm tự nhiên, nhưng các cháu đừng tự tiện hái quả nhé. Cả đám vào sâu bên trong trại rộng mênh mông, vườn mãng cầu trĩu trịt, nhiều trái chín còn tươi nguyên rụng đầy dưới gốc. Tụi nhỏ thu nhặt đã đời, khi đem ra bảo chủ trại, ông bà ơi, đây là trái rụng, chúng cháu tiếc nên nhặt chứ không phải hái đâu ạ. Ông bà bán bao nhiêu thì chúng cháu trả tiền. Ông chủ cười, nụ cười đôn hậu, xua tay, tiền nong gì, xin ông bà và các cháu cứ tự nhiên, lấy được bao nhiêu thì lấy, ai lại bán thứ này bao giờ. Vợ chồng tôi già rồi, con cái cứ thích đi làm xa nên chúng chẳng chịu ở nhà thu hoạch giúp, chưa mướn được người làm nên trái chín tự rụng, chứ ngon lắm. Hồi nãy tôi nhắc các cháu đừng tự hái bởi sợ chúng leo trèo dễ bị ngã, vả lại trẻ con không biết sẽ hái cả trái chưa chín, bỏ thì phí uổng.

Chẳng những không lấy tiền chỗ đó, hai ông bà chủ farm Úc còn biếu thêm cho hai cụ Việt một bọc trái ngon, và cười buồn rằng sang năm các cụ có tới thăm thì cũng không gặp chúng tôi đâu, chúng tôi sắp bán farm rồi, chỉ nghỉ dưỡng già, đi du lịch thôi. Hỏi thưa cụ bán được bao nhiêu ạ, cụ bảo được 3 triệu đô Úc. Cụ ông cụ bà đều đã xấp xỉ 80 mà trông rất khỏe mạnh, nhanh nhẹn, niềm nở thân tình.

Gia đình người Việt thăm trang trại Úc - Ảnh: Mười Phương

Ông bác kể tiếp, hồi ở nhà cứ nghe người này người kia nói ở Mỹ, ở Nhật, ở Úc… người ta bày sẵn sạp trái cây, nông sản ngay lề đường, đề giá từng món, có cái hộp đựng tiền bên cạnh, ai mua thứ nào, món gì thì tự nhặt lấy, tự bỏ tiền vào hộp. Tất cả các sạp, “quán” đều tự động như thế, không có lấy một người trông coi, không có ai kiểm soát xem khách hàng đã lấy bao nhiêu món, trả bao nhiêu tiền, hoặc lấy mà có trả tiền không. Hóa ra, sang tận nơi, mắt thấy tai nghe, biết điều đó thực một trăm phần trăm. Có rất nhiều sạp dọc đường đi hàng trăm cây số, cứ mua bán như thế. Chủ sạp tới giờ nào đó thì ra thu hộp tiền và dọn dẹp hàng về, mai lại bày ra phục vụ khách hàng có nhu cầu.

Về nhà, trò chuyện với cụ hàng xóm người Úc, cụ Úc bảo đó là việc bình thường ở xứ này, mua bán như thế có từ bao giờ thì chính cụ cũng không biết, từ đời ông đời cha đã thế rồi.

Kể xong, ông cụ Việt chép miệng, sao con người ta lại thật thà, trong sáng, tốt bụng, không tham lam, đàng hoàng tử tế thế không biết.

Tôi nghe chuyện xứ Úc người Úc, lòng bỗng ngậm ngùi. Hôm qua hàng xóm nhà tôi bị kẻ gian bẻ khóa cửa hàng rào, cậy cửa nhà dắt mất chiếc xe máy vừa mua cho con gái mới đậu đại học. Thế là cháu lại phải đi xe buýt hoặc tự chạy xe đạp, chờ khi nào bố mẹ dành dụm được tiền mới có thể mua xe khác. Lại nhớ cũng nhà gần đó, cô chủ nhà tính bản thiện, ngày nào cũng đổ đầy một bình inox 20 lít nước lọc hoặc trà đá lạnh để sẵn trước cửa cho người cơ nhỡ khát độ đường. Nhưng cứ dăm bữa nửa tháng lại mất cái bình, cả những bình được móc dây xích cột vào gốc cây nó cũng cắt xích lấy mất. Cứ hở ra thứ gì là mất thứ ấy. Nói chi thùng tiền không người trông coi ven đường thiên lý giữa đồng không mông quạnh.

Than ôi, xứ ta suốt gần hai phần ba thế kỷ xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, liệu biết đến bao giờ mới có được những người như người cũ như ở nước Úc xa xôi kia? Phẩm chất yêu nước, căm thù giặc, làm chủ tập thể, tinh thần quốc tế vô sản... đều có cả, có vẻ ai cũng thấm nhuần, nhưng chỉ thiếu sự tử tế, tự trọng, thật thà, không tham lam... của một người bình thường. Dường như cả hệ thống chính trị, tuyên giáo, tuyên truyền, báo chí, văn nghệ… xứ này suốt ngày ca tụng con người mới xã hội chủ nghĩa không bao giờ tự cật vấn về câu hỏi và nỗi niềm đau đáu ấy.

Nguyễn Thông