Lại nói về báo chí (phần 3): Quy hoạch tào lao

Nhiều lúc ngẫm nghĩ (đang dịch, bị cấm túc tại gia, rảnh rỗi sinh nông nỗi – nỗi chứ không phải nổi, nên càng nghĩ tợn), cái gọi là quy hoạch báo chí của tuyên giáo-truyền thông chỉ sặc mùi trấn áp, cải lương, thậm chí mùi tiền. Những kẻ sinh ra nó áp dụng nó, cùng với bộ sậu quen giọng tung hô, ca rằng đây là cuộc cách mạng, bước ngoặt phát triển quan trọng, thay đổi về chất... của nền báo chí nước nhà. Còn dư luận, nhất là những người “ở trong chăn mới biết chăn có rận” nhác qua đã hiểu nó chẳng khác gì cuộc đàn áp báo chí, nhằm quy về một mối để đảng dễ bề sai khiến. Lâu nay xứ này đã vốn không có tự do báo chí, sau cuộc quy hoạch đàn áp chỉ còn chim hót trong lồng, mong mỏi “bay thẳng cánh muôn trùng tiêu hán” mãi mãi là ước mơ xa vời.

Cách đây ít hôm, tôi được nghe kể tờ báo (chịu nạn quy hoạch nên giờ chuyển thành tạp chí) mà tôi từng có mấy năm tòng sự, tạp chí điện tử Một Thế Giới, bị phạt rất vô lý. Không phải tôi đã làm cho “nó” mà bênh khen nhưng phải nói rằng mặc dù là “tờ báo” trẻ, mới có 7 niên, nhưng nó dõng dạc, mạnh mẽ, quyết liệt khi phản ánh cuộc sống xã hội. Nó đã làm được những điều mà nhiều báo lớn chưa làm được hoặc không dám, nhất là trước cường quyền, cái xấu cái ác. Đùng một cái, đụng phải quy hoạch trấn áp, Một Thế Giới bị biến thành tạp chí. Ta thừa hiểu, theo quy định của nhà cai trị xứ này, khi là tạp chí của một hội chuyên thông tin về khoa học công nghệ, thì tôn chỉ, mục đích, phương hướng, nhiệm vụ, đối tượng… sẽ bị siết bị trói ra sao. Đời thuở nhà ai, báo chí đeo vòng kim cô như vậy thì còn làm được trò gì. Tạp chí, lại dạng điện tử phải cạnh nhau từng phút, chỉ quanh quẩn dăm ba thông tin về khoa học công nghệ, trong khi cuộc sống xã hội ngùn ngụt thời sự nóng bỏng, nói thẳng toẹt ra, tạp chí múa tay trong bị ấy ma nó đọc. Ai mà thèm quan tâm, trừ những anh khùng dở dở ương ương. Muốn tồn tại, muốn có bạn đọc, phải lăn vào cuộc đời phong phú, đa dạng, bỏng rẫy. Một Thế Giới hiểu được điều đó. Rồi tai vạ xảy ra.

Sau khá nhiều bài phản ánh hiện thực xã hội diễn ra ở khu vực ĐBSCL (một vùng trũng, vùng sâu vùng xa về thông tin), trong đó có Cần Thơ, nó đã bị kiện. Chính quyền và Sở 4T Cần Thơ tự ái bị nó vạch áo cho người xem lưng nên mách trung ương, cuối cùng tìm được cớ, quy Một Thế Giới tội không hoạt động đúng tôn chỉ mục đích, “thực hiện không đúng nội dung ghi trong giấy phép hoạt động tạp chí”, lẽ ra chỉ được đăng bài nội dung về khoa học-công nghệ, thì lại chống tham nhũng, nhảy sang những vấn đề về chính trị, xã hội, kinh tế. Mấy ông bà con trời ở Cần Thơ còn sụt sùi kể lể, ối làng nước ôi, nó đăng “Cần Thơ: Ô tô dán logo an ninh miền Bắc là của công ty tư nhân”, “Cần Thơ: Xem xét xử lý tài khoản Facebook Lộc Tô Châu”, “Cần Thơ đề nghị nhiều đơn vị, cá nhân cung tiến cây xanh cho đền thờ vua Hùng”, “Bí mật trong quán karaoke Red Diamond tại đường Phạm Ngọc Thạch, cảnh sát phát hiện 32 người dương tính”, “Cần Thơ: Ô tô tải đang chạy văng bánh làm móp đầu xe khách”… Mấy quan hống hách ấy nằng nặc đòi chặn tài khoản, xử phạt Một Thế Giới về “nội dung của các bài viết hoàn toàn không liên quan đến lĩnh vực khoa học và công nghệ”. Điều lạ là, họ phách lối và nhố nhăng, gửi công văn lên Bộ TT-TT, lên Trung tâm Internet Việt Nam (VNNIC), “cấp trên” cũng cứ nhắm mắt đồng ý, đè Một Thế Giới ra phạt, thậm chí đã có thời gian chặn tên miền của nó, không khác gì đình bản.

Tôi hỏi các ông các bà quan quyền Bộ 4T, VNNIC và Sở 4T Cần Thơ, thế sao hằng ngày không đè tạp chí Một Thế Giới cũng như rất nhiều tạp chí in và điện tử khác ra mà phạt sự “vi phạm”, khi chúng thông tin về đại hội đảng, về bầu cử quốc hội, về hoạt động của chính quyền, về đủ thứ kinh tế-xã hội, bảo vệ biển đảo, thậm chí về tổng thống Mỹ, về sức khỏe Kim Jong-un… Tôi biết chắc những chuyện đó không liên quan gì tới tôn chỉ mục đích của rất nhiều tạp chí. Nói đâu xa, tạp chí điện tử Zing.vn, thuộc Hội Xuất bản Việt Nam, cứ như ông bà quy định thì nó chỉ được loanh quanh trong lĩnh vực xuất bản, nhưng thử truy cập nó xem nào, không thiếu bất cứ đề tài chủ đề gì, kể cả mấy cô người mẫu lộ hàng, chuyện bắt ông này, kỷ luật ông nọ, có tất tần tật. Sao không phạt nó đi, lại chỉ nghe Cần Thơ tâu bậy rồi ăn hiếp những cơ quan báo chí tử tế nhưng… ít tiền. Ngồi ghế quản lý nhà nước cấp quốc gia mà cái đầu chỉ chứa tư duy tầm làng xã, nên về đuổi gà cho vợ có lẽ hợp hơn.

Ban, bộ, sở ra cái vẻ nghiêm túc thực hiện quy hoạch báo chí và quản lý, xử lý nghiêm, nhưng thiên hạ thừa biết kiểu nghiêm của các ông bà. Liệu có ẩn khuất trong chuyện một loạt tờ báo in ở TP.HCM nhẽ ra theo đúng quy hoạch phải gộp hẳn vào vài tờ báo “mẹ” thì lại chạy chọt được nơi chống lưng để tồn tại. Thành ủy chỉ 1 tờ SGGP cũng quá thừa, nay sao lắm báo trực thuộc thế (quản những 4 tờ: SGGP, Tuổi trẻ, Phụ nữ TP.HCM, Người lao động). Ủy ban cũng lắm thế (quản 5 tờ: báo Pháp luật, tạp chí Du lịch, tạp chí Giáo dục, tạp chí Doanh nhân Sài Gòn, tạp chí Kinh tế Sài Gòn). Sau quy hoạch, không mất tờ nào, báo in cứ in, điện tử cứ điện tử, như cuộc cách mạng ở làng Mùi mà AQ tham gia. Thiên hạ đùa rằng cứ tưởng giang hồ xã hội đen mới có bảo kê, hóa ra không phải. Rốt cuộc quy hoạch báo chí đã thành công tốt đẹp nhưng vẫn y nguyên. Quy hoạch chỉ là trò đùa của những kẻ thích đùa, và tai họa đối với những anh không “biết điều”.

Không cần quy hoạch. Chỉ cần quản lý báo chí bằng pháp luật. Ai muốn ra báo cứ ra, báo in hoặc báo điện tử đều được. Thích báo cho báo, muốn tạp chí cho tạp chí, tùy vào khả năng và ý nguyện. Thông tin không hạn chế. Báo của hội nuôi ong nhưng muốn phản ánh tình hình chiến sự Syria hoặc chuyện ngăn dịch Vũ Hán, tha hồ, miễn là tôn trọng sự thật khách quan. Lấy pháp luật tử tế (chứ không phải gông cùm) để điều chỉnh mọi hoạt động của báo chí. Nếu vi phạm (chẳng hạn phản nước, hại dân, vô đạo đức…) thì phạt, đình bản, tước giấy phép. Xây dựng một nền báo chí đa dạng, sinh động, tự do khoe sắc hương, không có vòng kim cô, chỉ thượng tôn pháp luật. Lẽ dĩ nhiên phải là thứ pháp luật đàng hoàng, tử tế, văn minh, chứ không phải kiểu “mày nói xấu đảng thì tao phạt mày”.

Và điều quan trọng, mỗi cơ quan báo chí truyền thông phải tự nuôi sống mình, kể cả báo lẫn đài phát thanh, đài truyền hình. Tuyệt đối không dùng ngân sách nuôi những tờ giấy gói xôi, những đài chỉ chuyên nịnh nọt tô vẽ. Đấy mới là thứ cần quy hoạch, dẹp bỏ. (còn tiếp)

Nguyễn Thông