Một dịch phẩm mắc nhiều sai sót vẫn được giải Sách hay 2020 (kỳ cuối)

 Nhận xét chung về bản dịch

Tôi đã đối chiếu chỉ 46 trang - chứ không phải toàn bộ - nguyên ngữ với bản dịch và nhặt ra những ví dụ trên (chắc chắn còn sót; một số lỗi nữa sẽ được nêu ra ở bài viết riêng để đề cập đến cách dịch tên chuyên ngành). Tức là trên đây chỉ là danh sách một số lỗi dịch sai nghiêm trọng, chứ hoàn toàn không phải tất cả. Nếu thống kê tỉ mỉ và phân tích kỹ lưỡng hơn thì bản dịch còn mắc nhiều lỗi khác.

- Ví dụ việc dịch “businessman” của tiếng Anh (p. 3) thành “một nhà doanh nghiệp” (tr. 9) thì tuy không gây hiểu lầm nhưng thô lậu về tiếng Việt. Lý do bởi dịch giả lẫn lộn danh từ chỉ tổ chức, cơ quan với danh từ chỉ người. Người Việt Nam nói “doanh nghiệp” (tổ chức), và “doanh nhân”, “doanh gia”, “nhà kinh doanh” (con người), chứ không gộp chung, không trộn lẫn tổ chức với con người! Cụm từ “nhà doanh nghiệp” mà dịch giả đã dùng thì đem gộp làm một, chứ không phân biệt như vậy, và điều đó là một hạt sạn, vì nó cho thấy sự sống sượng trong chính tiếng mẹ đẻ của ông. 

- Một ví dụ nữa về sự thô lậu trong sử dụng tiếng Việt. Tiếng Anh: “Substructure” and “superstructure” are best understood if one views them as, respectively, human activity and the world produced by that activity. (p. 6)

Một dịch phẩm mắc nhiều sai sót vẫn được giải Sách hay 2020 (kỳ 4)

 Ví dụ 9:

Tiếng Anh: While I am capable of engaging in doubt about its reality, I am obliged to suspend such doubt as I routinely exist in everyday life. (p. 23)

Tiếng Việt: Nếu tôi có khả năng bắt đầu hoài nghi về thực tại này, thì tôi bị buộc phải gác lại sự hoài nghi đó vì tôi vẫn phải tồn tại theo nề nếp thông thường trong đời sống thường nhật. (tr. 42)

Nhận xét: “While…” ở đây không được chuyển nghĩa là “khi” như các ví dụ 3 và 8 ở trên nữa, mà bị người dịch bịa đặt ra nghĩa “nếu” theo cách hiểu riêng và kỳ quái của mình rồi gán cho nó (nghĩa này hoàn toàn không có trong Từ điển Anh – Việt và Oxford), còn mệnh đề đầu của câu bị biến dạng thành kết cấu “nếu…thì…”. Do đó ý nghĩa của mệnh đề này trong câu dịch đã sai hẳn với nguyên ngữ.

Tương tự như đã nêu ở nhận xét trong các ví dụ 3 và 8, theo Từ điển Oxford (Thompson, 1995: 1596), cần dịch “while” là “mặc dù” (hoặc “tuy”) mới lột tả đúng ý tác giả, vì đây là câu có kết cấu hai vế nhằm nhấn mạnh sự khác biệt, thậm chí tương phản giữa hai vế đó (“mặc dù…nhưng…”). Ý định nhấn mạnh sự tương phản giữa hai mệnh đề (mặc dù … hoài nghi nhưng…) nổi bật lên rất rõ rệt.

Gợi ý đọc: Mặc dù tôi có khả năng hoài nghi về sự có thật của nó, nhưng tôi buộc phải gác lại sự hoài nghi đó vì tôi vẫn phải tồn tại theo nề nếp thông thường trong đời sống thường nhật.

Một dịch phẩm mắc nhiều sai sót vẫn được giải Sách hay 2020 (kỳ 3)

 Ví dụ 6:

Tiếng Anh: Furthermore, we have so far ignored developments that might theoretically be relevant to the sociology of knowledge but that have not been so considered by their own protagonists. In other words, we have limited ourselves to developments that, so to speak, sailed under the banner “sociology of knowledge” (considering the theory of ideology to be a part of the latter). (p. 12)

Tiếng Việt: Hơn nữa, cho đến giờ, chúng tôi đã bỏ qua không nói đến những bước tiến triển có thể có liên quan về mặt lý thuyết đến môn xã hội học nhận thức nhưng lại không được những người chống đối chúng coi là như vậy. Nói cách khác, chúng tôi chỉ đề cập đến những bước tiến triển phải nói là chỉ mang trực tiếp nhãn hiệu “xã hội học nhận thức” (vốn coi lý thuyết về ý thức hệ là một phần của môn xã hội học nhận thức). (tr. 25)

Nhận xét: Dù tạm gác tranh luận về cách dịch tên bộ môn xã hội học nhận thức sang một bên song độc giả không thể bỏ qua đoạn này. Từ “protagonist” được Từ điển Anh – Việt (Viện ngôn ngữ học, 1992: 1316) giải nghĩa là “người tán thành, người bênh vực”, nhưng nó đã bị dịch là “người chống đối”.

Như vậy quá trái ngược – tán thành bị hiểu là chống đối – tức dịch phản nghĩa! Thật đúng y câu “dịch là phản”!

Một dịch phẩm mắc nhiều sai sót vẫn được giải Sách hay 2020 (kỳ 2)

 Ví dụ 2:

Tiếng Anh: And insofar as all human “knowledge” is developed, transmitted and maintained in social situations, the sociology of knowledge must seek to understand the processes by which this is done in such a way that a taken-for-granted “reality” congeals for the man in the street. (p. 3)

Tiếng Việt: Và trong chừng mực mà toàn bộ “kiến thức” của con người được phát triển, chuyển giao và bảo tồn trong các hoàn cảnh xã hội, thì môn xã hội học nhận thức phải tìm cách hiểu được các tiến trình diễn ra điều này như thế nào khiến cho một “thực tại” được-coi-là-đương-nhiên trở nên lắng đọng chắc nịch dưới mắt người bình thường. (tr. 10)

Nhận xét:  - Ông Quang chuyển ngữ “sociology of knowledge” là “xã hội học nhận thức”, nhưng cách dịch này dễ gây tranh cãi. Vì đây là tên gọi của cả một bộ môn, một chuyên ngành, nên tôi sẽ dành một bài riêng để chỉ ra sai lầm trong cách dịch của ông. Tôi tạm thời giữ nguyên cách dịch của ông trong lúc này, nhưng đặt trong ngoặc kép.

Một dịch phẩm mắc nhiều sai sót vẫn được giải 'Sách hay 2020'

Lời dẫn của chủ blog:

Người viết bài này là tiến sĩ Phạm Văn Bích, một nhà nghiên cứu, chuyên gia xã hội học. Tôi có may mắn học chung với anh Bích những năm đại học (Khoa Ngữ văn, Trường đại học Tổng hợp Hà Nội, khóa 17, 1972-1976). Anh rất giỏi, đặc biệt về ngoại ngữ, rất nghiêm túc chỉn chu trong nghiên cứu, học thuật. Chúng tôi giống nhau ở điểm khi thấy cái sai thì không chịu được, phải làm cho rõ, hắc bạch phân minh. Xin giới thiệu bài của TS Phạm Văn Bích cùng bạn đọc.

Theo tin đã đưa trên nhiều tờ báo (như Tuổi trẻ, Thanh niên, Thể thao văn hóa, v.v..) thì dịch phẩm “Sự kiến tạo xã hội về thực tại” (tác giả P. Berger và T. Luckmann, dịch giả Trần Hữu Quang và nhóm dịch giả) được giải Sách hay 2020, hạng mục sách nghiên cứu của Viện giáo dục IRED. Cụ thể xin xem bài của Lam Điền (2020), Thanh Vũ (2020), Thiên Anh (2020). 

Tuy nhiên, cần vạch rõ rằng bản dịch mắc không ít lỗi. Sau khi sách in ra, năm 2016 tôi đã thử đọc đối chiếu một phần (tổng cộng 46 trang tiếng Anh) trong nguyên ngữ của hai học giả Mỹ (Berger, P. and Luckmann, T. 1966. The social construction of reality: a treatise in the sociology of knowledge. New York: A Doubleday Anchore Book) với bản dịch tiếng Việt (Berger, P. và Luckmann, T. 2015. Sự kiến tạo xã hội về thực tại – Khảo luận về xã hội học nhận thức. Trần Hữu Quang chủ biên dịch thuật, giới thiệu và chú giải. Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức).