Chuyện vệ sinh (kỳ 2)

Đọc xong kỳ 1, có bạn bảo tôi, khiếp, mấy thứ tiêu hóa bài tiết tởm chết được mà cũng viết, thôi đi, viết những thứ nhẹ nhàng thơm tho có văn hóa có phải hay hơn không nào. Tôi hiểu, bạn thương mình mới nhắc nhở thế. Nhưng lòng trộm nghĩ, đời có cái hay cái dở, cái tốt cái xấu, cái thơm cái thối… Đó là những cặp phạm trù đối lập (hồi xưa học triết học, các thầy dạy vậy), mỗi thứ là phần vốn có của cuộc sống. Nên nhìn đời theo nhiều chiều, 2D hoặc 3D càng tốt. Vả lại, mình không viết, và không người nào viết, thì vài chục năm nữa chẳng ai biết đã từng xảy ra những chuyện như vậy. Ngày xưa, chế độ phong kiến quân chủ, vua là nhất, nhưng khi chép sử, ngay cả chuyện giết vua, xấu xa thế người ta cũng cứ biên cơ mà.

Khi tôi còn nhỏ, làng quê nông thôn rất nghèo. Ngay căn nhà là chỗ chui ra chui vào, nơi cả gia đình ông bà bố mẹ con cái cháu chắt tá túc sinh hoạt ngủ nghỉ ăn uống mà còn xập xệ, chả ra gì, huống hồ cái nhà vệ sinh. Bây giờ trong mỗi ngôi nhà, dù ở nông thôn, đều có phòng vệ sinh, thậm chí những nhà khá giả sang trọng mỗi phòng đều có phòng vệ sinh – toilet riêng. Người đi mua nhà, sau khi săm soi phòng khách, phòng ngủ, nhà bếp, cầu thang, thường đặc biệt chú ý tới nhà vệ sinh. Nhiều anh bán nhà vẫn có kiểu hãnh diện với khách, này bác, nhà này những mấy cái toa lét cơ đấy, tha hồ dùng. Nhà vệ sinh được coi là một thứ tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá, xác định đẳng cấp của căn hộ, căn nhà. Tuy nhiên, ngày xưa, ở nông thôn, thì lại khác.

Nông thôn miền Bắc vài chục năm trước, mỗi hộ gia đình trên mảnh đất cư trú (thổ cư) thường gồm nhà chính, nhà bếp, sân, chuồng lợn, và hố xí. Hố xí còn gọi nhà xí. Chỗ góc vườn khuất, xa căn nhà chính nhất thường được chọn đặt hố xí. Đắp tường đất, lợp mái rơm rạ. Chả hiểu sao, các cụ cứ truyền cái phom xây dựng đó từ đời này qua đời khác. Giờ nghĩ lại thấy rất bất tiện. Khổ nhất là khi mưa gió, mùa đông rét mướt, trời tối, người già. Sự vệ sinh như thứ cực hình. Sau này lớn lên, tôi chả thể hiểu nổi tại sao cổ nhân từng đúc kết tứ khoái của con người là “ăn, ngủ, đụ, ỉa” mà lại khủng bố, xem nhẹ cái khoái 4 đến thế. Nếu xét về khía cạnh lạc hậu của đời sống nông thôn miền Bắc những năm 50 trở về trước thì cái hố xí là điển hình cho sự lạc hậu cùng cực, không gì cạnh tranh nổi với nó. Chính vì vậy, khi có phong trào làm hố xí 2 ngăn từ nửa đầu thập niên 60, xem như đang diễn ra cuộc cách mạng ở nông thôn, nó được ca ngợi chả khác gì mái ngói, tường xây, sân gạch biểu trưng cho chủ nghĩa xã hội.

Chuyện vệ sinh

Đọc báo thấy nói hôm qua (8.11.2018) Hiệp hội Nhà vệ sinh Việt Nam được chính thức thành lập, có quyết định của Bộ Nội vụ đàng hoàng. Nghe cái tên, ai cũng cười. Bây giờ cả chuyện đi ỉa đi đái cũng được nâng lên tầm quốc gia, có cơ quan chủ quản, có tổ chức đoàn thể hẳn hoi. Chứ đâu như cái thời mót quá chạy ra ngoài đồng, vừa hành sự, vừa tuốt đòng đòng non ăn đã đời.

Cứ cái đà này, không chừng mai mốt có cả hội táo bón, hội đái dầm, hội ngủ mê, hội ngáy, v.v.., vui ra phết. Cả nước sinh hoạt hội quanh năm suốt tháng, không cần đợi tháng giêng hai nữa. Khi ấy, chả ai thèm đi hội chùa Hương, hội Phủ Dầy, hội Lim, cứ ở nhà cũng có người tới khiêng đi hội vệ sinh, ngáy, đái dắt. Vui phết.

Nhắc tới chuyện vệ sinh, lại nhớ nhiều thứ từng xảy ra trong “phạm trù” này, có cái đã trôi vào dĩ vãng, chẳng ai nhắc tới nữa, có cái vẫn lảng vảng đâu đây dù cuộc sống thay đổi từng ngày.

Bây giờ, người ta nói với nhau theo kiểu có văn hóa thì gọi là vệ sinh, thậm chí những anh chị mang phong cách tây phải dùng từ toilet (đám choai choai phát âm thành toi lít), chẳng hạn tới nhà hàng hay khách sạn nào đó, mót quá liền vẫy tay hỏi nhân viên, em ơi cho anh (cho chị) hỏi toi lít ở chỗ nào. Quá lịch sự. Chả như các cụ ngày xưa cứ sổ toẹt là đi ỉa, đi đái.

Có cần cả hệ thống chính trị vào cuộc?

Tôi vừa coi cái video do hành khách quay lại một cảnh bình thường ở sân bay tại Nhật Bản. Các nhân viên vận chuyển, bốc vác làm việc rất tử tế. Họ bê từng chiếc va li, từng thùng đồ, ba lô của khách xếp đặt nhẹ nhàng lên băng chuyền, rồi còn có một nhân viên cầm chiếc khăn lau đứng sẵn, bất kỳ chiếc va li nào ngang qua cũng được lau bụi sạch sẽ trước khi hành khách nhận được hành lý của mình.

Chỉ một việc nhỏ và bình thường thôi nhưng đó là giá trị, đẳng cấp.

Tôi chưa đi Nhật bao giờ (chỉ ở nhà quét nhà rửa bát đã hết ngày) nhưng tin vào những hình ảnh ấy. Người Nhật không khoa trương, tuyên truyền cố ý, họ chỉ lặng lẽ làm điều tốt, những điều mà bất cứ nơi đâu, bất cứ ai cũng có thể làm được.

Cũng như họ phát triển kỹ thuật công nghệ vậy, họ chẳng hô hào phải 4 chấm không, 5 chấm không gì cả nhưng cứ tiến lên như vũ bão. Cũng không cần phải thúc chim cuối đàn hay đầu đàn phải bay nhanh bởi cả đàn luôn tự ý thức bay nhanh.

Có những điều mà cả thế giới làm được tự nhiên dễ dàng thì ở xứ ta lại rất khó. Chẳng hạn muốn lau được chiếc va li hành lý bị bụi kia, có khi phải "cả hệ thống chính trị vào cuộc" sau hàng loạt nghị quyết, nghị định, họp hành; thậm chí đưa ra nghị trường quốc hội.

Tôi nói thế bởi đã từng không ít lần chứng kiến cảnh quăng quật hành lý ở sân bay ta, chuyện bị rạch, mất đồ là chuyện ngày thường ở huyện. Và nó cứ kéo dài mãi không biết tới bao giờ.

Nguyễn Thông

Còn chần chừ gì nữa

Tôi là dân, chả có liên hệ gì với đảng, nhưng đảng cứ đòi lãnh đạo tôi, vì vậy muốn thoát ra khỏi “nó” cũng chẳng được.

Thực ra thì những chuyện của đảng, xưa nay dân có góp ý cũng bằng thừa bởi họ không chỉ tự coi là đỉnh cao trí tuệ, mà lại sẵn máu kiêu ngạo cộng sản, nên họ chả nghe ai bao giờ. Nhưng không nói thì họ lại bảo mình ngu, đần, dễ bảo.

Chả là vừa rồi trong bộ máy cai trị xứ này đã diễn ra sự kiện “hợp nhất”, ông tổng bí thư gánh luôn công việc của chủ tịch nước. Cứ như ổng diễn giải, đó không phải là kiêm, cũng không phải nhất thể hóa như người ta (có lẽ sợ mang tiếng là bắt chước), mà là “một người làm hai việc”. Cũng chả mấy ai phản đối, bởi bớt đi một suất lãnh đạo cho bộ máy vốn đã phình to thì phản đối phản điếc gì nữa.

Vậy, sự “kiêm” ấy (tôi cứ gọi bằng cái chữ kiêm cho ngắn gọn, không cần lý luận dài dòng như ông “hai việc”) có tốt không?

Tốt quá đi chứ. Điều chứng minh rõ nhất là kể từ hôm ông “hai việc” gánh vác hai chức tới giờ, công việc cai trị xứ này vẫn cứ trôi chảy, không thấy ông phàn nàn gì. Lúc thì ông chỉ đạo đảng, khi thì ông điều hành nhà nước, mọi sự cứ băng băng, nhẹ như không, thậm chí có lúc còn đùa vui, cười tủm tỉm nữa, chả có biểu hiện căng thẳng gì sất. Mà ông cụ đã 75 tuổi ta rồi chứ không phải đang trung niên tráng kiện như đám hậu sinh, con cháu kế thừa.

Ngôi trường đi xuống

Quốc hội sáng nay 6.11 mất khá nhiều thời gian bàn về giáo dục đại học, ông bà nào cũng đòi phải đưa nền đại học xứ này ngang tầm các nước tiên tiến trên thế giới.

Hì vưỡn, thế các vị chả thấy ông "hai việc" bảo "chưa bao giờ giáo dục nước ta rực rỡ như bây giờ" hay sao. 

Tôi chẳng phải đại biểu quốc hội nên không bàn, chỉ nói với tư cách cá nhân rằng nền giáo dục đại học xứ này chẳng những không rực rỡ như ông lão nói mà còn thụt lùi, lụn bại về chất lượng so với thời tôi học. Nếu có hơn, chỉ hơn mỗi cái cơ sở vật chất to và hoành tráng hơn, trang bị máy móc tốt hơn, chứ đội ngũ thầy cô, chất lượng đào tạo, kiến thức truyền đạt, danh tiếng trong xã hội... đều kém so với trước, kém cả so với thời Việt Nam cộng hòa.

Tạm gác chuyện chất lượng, cứ nhìn sự nhếch nhác của bộ mặt một ngôi trường mà nản.

Tôi thỉnh thoảng có việc đi ngang qua Trường đại học Bách khoa TP.HCM. Một khu trường đại học rộng mênh mông, gần 15 hecta (150.000 mét vuông), trước năm 1975 là Trường đại học Kỹ thuật, còn quen gọi bằng cái tên trường kỹ thuật Phú Thọ (vì nó năm trên đất tổng Phú Thọ Hòa cũ, quận Tân Bình). Chính quyền Sài Gòn đã xây dựng nơi đây làm trung tâm giáo dục đại học chuyên về kỹ thuật, công nghệ. Năm 1976, chiếm được, chính quyền mới biến nó thành trường đại học Bách khoa.
Giữa năm 1977 tôi đã tới nơi này. Khu trường thật đẹp, rộng rãi, thông thoáng, hàng rào thưa cho phép ngắm nhìn khuôn viên trường rợp cây xanh. Nhìn đã thích, chưa cần nói được vào học.

Thành ngữ mới: Ngày hội của quần chúng nhân dân

Mấy hôm nay, bộ máy tuyên truyền ra sức gây sự chú ý của cộng đồng dân chúng xứ ta đối với cái gọi là Luật An ninh mạng. Họ bảo rằng nhà nước sẽ lấy ý kiến rộng rãi trong nhân dân về dự thảo nghị định của chính phủ thi hành Luật An ninh mạng trước khi luật có hiệu lực. Cứ như dân có quyền ghê gớm lắm cho phép luật được tồn tại hay không. Cứ như là cái gì cũng phải dựa vào dân, do dân quyết định.

Cách làm ấy thực ra không mới, bởi lâu lắm rồi, những người cộng sản lúc nào cũng hô to “sự nghiệp cách mạng là ngày hội lớn của quần chúng nhân dân”.

Đã nói đến hội là ta nghĩ ngay đến 2 yếu tố: vui và đông. Hội là phải vui. Hội Lim, hội Gióng, hội chùa Thầy, hội xuống đồng… vui nổ trời. Chả có hội nào buồn bã, ủ rũ cả. Đời đã vốn lắm nỗi buồn, đi hội mà lại rước thêm sự đưa đám rầu rĩ thì chi bằng ở nhà. Mấy người hát xẩm ngày xưa từng rủ rê thiên hạ “Anh em ơi, hội chùa Thầy đương lúc đua chen. Hễ ai nhanh chân thì tới, chứ ươn hèn thì (í) xa”. Và hội thì bao giờ cũng đông. Vài ba đứa trẻ trâu rủ nhau ra bãi đánh khăng đánh đáo thì chả thể nào tạo nên hội. Phải đông như kiến cỏ (kiến và cỏ luôn luôn được dùng để so sánh sự đông đúc), đông như quân Nguyên, đông như... hội mới là hội.

Người cộng sản rất khôn khéo khi cái gì cũng dựa vào dân, núp bóng dân. Có thể họ chưa có sự hiểu đời như cụ Ức Trai Nguyễn Trãi khi xưa, rằng “phúc chu thủy tín, dân do thủy” (lật thuyền mới biết, dân là nước), “tải chu, phúc chu giả, dân dã” (chở thuyền, cũng như lật thuyền, đều là sức dân vậy) nhưng họ thừa hiểu rằng những gì họ có được là do dân. Vậy nên chỗ nào cũng giăng câu khẩu hiệu “Của dân, vì dân, do dân”. Tờ báo chính thống của họ được đặt tên là Nhân Dân. Có chuyện vui rằng, để làm vui lòng dân (người thẳng thắn thì gọi là mị dân), để dân chúng thấy chỗ nào cũng được quyền làm chủ, họ đặt tên sự vật theo nguyên tắc chủ thể cộng với nhân dân: Viện kiểm sát nhân dân, tòa án nhân dân, hiệu sách nhân dân, công xã nhân dân, nghệ sĩ nhân dân, nhà giáo nhân dân, ủy ban nhân dân, hội đồng nhân dân, quân đội nhân dân, công an nhân dân, cảnh sát nhân dân…, chỉ giữ lại mỗi phần riêng nhỏ xíu khiêm tốn là kho bạc nhà nước. Thì văn học dân gian nói thế, nhưng nghe cũng có lý.

Lời căn dặn của thiền sư Thích Nhất Hạnh

KHÔNG CẦN XÂY THÁP CHO THẦY

"Thầy không muốn sau này quý vị xây cho Thầy một ngôi tháp ở Tổ Đình. Xây tháp như thế sẽ không có ý nghĩa gì nếu ngày hôm nay quý vị không nối tiếp được những gì Thầy đang trao truyền. Thầy rất không thích chuyện lấy một mớ tro từ hình hài của Thầy rồi bỏ vào trong một cái hũ, rồi đặt vào trong tháp. Thầy không phải là cái nắm tro đó. Không có lý Thầy chỉ là cái nắm tro ấy hay sao?!

Thầy là một thực tại linh động, đang sống, đang có mặt khắp nơi. Trong các sư chú và các sư cô đều có Thầy, trong các vị cư sĩ quen biết đều có Thầy. Ở chỗ nào mà có thiền hành, thiền tọa, có pháp đàm, có ăn cơm yên lặng, có Sám Pháp Địa Xúc là có Thầy!

Không được nhốt Thầy, bỏ Thầy vào trong một cái hũ nhỏ rồi đặt Thầy vào trong một cái tháp. Thầy không muốn Thầy có một cái tháp. Tốn đất chùa vô ích. Sư Thầy Đàm Nguyện đã xây cho Thầy một cái tháp ở chùa Đình Quán. Đã lỡ xây rồi thì phải ghi lên trước tháp mấy chữ: “Trong này không có gì.” Thầy không nằm trong tháp ấy đâu. “There is nothing inside”. Nếu người ta vẫn chưa hiểu thì ghi thêm một câu nữa “Ngoài kia cũng không có gì.” Và nếu vẫn còn chưa hiểu thì ghi thêm một câu chót là “Nếu có gì thì nó có trong bước chân và hơi thở của bạn.” Đó là điều Thầy căn dặn các Thầy các sư cô ở chùa Đình Quán Hà Nội và ở Tổ Đình.

Đừng phí thì giờ nghĩ đến chuyện tìm đất xây tháp cho Thầy. Đó không phải là điều Thầy nghĩ tới. Nếu có một tảng đá có sẵn thì để vào trong hốc đá bản thảo của một cuốn sách của Thầy như cuốn Phép Lạ Của Sự Tỉnh Thức thì tảng đá đó có Thầy nhiều hơn là một cái tháp trong đó có một nắm tro. Đem tro mà rải hết ra ngoài để nuôi cây nuôi cỏ, cho cỏ cho cây lớn lên. Đừng có ngăn ngừa sự tiếp nối của nắm tro ấy.."

Thích Nhất Hạnh