Chuyện cụ Tạ

Người ấy là Tạ Văn Thông, nhà ngôn ngữ, đồng môn với tôi.

Tôi với y có duy nhất điểm giống nhau (y là chuyên gia ngôn ngữ nên tôi rất cẩn thận, không dám viết liều như người ta “có một điểm duy nhất”, y lại mắng cho) là… trùng tên. Còn lại thì khác tuốt tuồn tuột, tất tần tật, kể từ cái họ. Tất nhiên trong đó khác cả thày bu, ngày tháng sinh, quê quán, tính cách, người yêu, thói xấu, nết hơi tôn tốt, tiền bạc, địa vị… Chứ nếu giống nhau hết thì còn nói làm gì.

Y họ Tạ, một cái họ hơi hiếm ở xứ An Nam ta, tuy nhiên cũng không ít yếu nhân làm vẻ vang dòng họ, chả hạn ông Tạ Đình Đề nổi tiếng biết bắn súng hai tay, ông Tạ Quốc Luật chui vào hầm bắt sống tướng Đờ Cát, bộ trưởng Tạ Quang Bửu thời chúng mình còn sinh viên, anh hùng thời chống Mỹ Tạ Quang Tỷ, cô Tạ Bích Loan trên tivi, phó giáo sư Tạ Văn Thông K17. Đó là chưa kể bên Tàu có Tạ Tốn trong Thần điêu đại hiệp, hay nghe đâu ông Trần Độ chỉ là bí danh, chứ ông ấy cũng họ Tạ, người Thái Bình.

Y quê Vĩnh Phúc, nơi có vùng Hương Canh lừng lẫy về… vại. Ai về mua vại Hương Canh/Ai lên mình gửi cho anh với nàng. Đó cũng là niềm tự hào, chứ như quê tôi chẳng hạn, chả có cái gì để vênh, chả nhẽ lại khoe biết ăn mắm cáy. Hồi xưa, đứa nào trong K17 chúng ta chả hát “Quê em miền trung du, đồng xuôi lúa xanh rờn, giặc tràn lên thôn xóm. Dâu bờ xanh thắm, nong tằm chín lứa tơ…”. Tôi dám chắc khi y đi tán gái, tán bọn lớp Ngữ K17, thế nào y cũng hát bài này cho thị của y nghe, bởi cứ từ chính mình mà suy ra thôi, tôi có lần hát “Hải Phòng đó hiên ngang chỉ biết ngẩng đầu”, lim dim mắt say sưa hát xong, mở ra đã thấy con mụ chạy xa tít về gần tới cổng Mễ Trì, từ bấy cạch hát.

Cả nước dùng sai một từ

Từ ấy là “cách ly”. Nó được nhắc đến thường xuyên, liên tục kể từ khi xảy ra dịch Covid-19. Nói rằng cả nước thì hơi quá, hơi oan cho những người dùng đúng, dùng chính xác, nhưng quả thật, ngay chính phủ, bộ y tế, chính quyền các địa phương, nhất là báo chí và cơ quan truyền thông mậu dịch, rồi thậm chí cả ông thủ tướng, ông phó thủ tướng trong vài phát biểu chỉ đạo gần đây, đều dùng sai từ này.

“Cách ly” là từ Hán Việt (từ có gốc Hán), ghép từ hai chữ “cách” và “ly”. Cách nghĩa là ngăn, ngăn ra, làm cho lìa xa. Cách biệt là xa cách mỗi người một ngả. Cách chức là tước bỏ chức vụ của ai đó (khiến người nào đó phải xa chức vụ, ngăn không cho giữ chức nữa). Ly nghĩa là lìa ra, rời ra. Ly biệt là chia lìa cách nhau, chia xa mỗi người một nơi. Ly hương là rời bỏ quê (hương) đi đến chỗ khác.

Cách và ly khi được ghép tạo thành từ “cách ly” thì nó có nghĩa là ngăn ai đó, nơi nào đó trở thành riêng biệt, không cho liên lạc, quan hệ, tiếp xúc trực tiếp với người khác, nơi khác. Ví dụ: Chính quyền Hà Nội đã tiến hành cách ly toàn bộ phố Trúc Bạch; Tỉnh Vĩnh Phú đã cách ly xã Sơn Lôi 14 ngày theo quy định, v.v..

Góp ý với các nhà báo (phóng viên, biên tập viên): Đối tượng

Mươi năm trở lại đây, trên mặt báo (cả báo in và báo điện tử), trên tivi, sóng phát thanh, và nhất là từ mồm và văn bản của công an, từ “đối tượng” xuất hiện với tần suất dày đặc.

Điều rất dễ thấy, với sự tung hứng của công an và phóng viên, từ “đối tượng” gần như chỉ dùng khi nói về những người xấu, kẻ xấu, chẳng hạn bọn cướp giật, đám buôn ma túy, những kẻ gây án giết người, bọn đua xe lạng lách, bọn buôn người, đám bị truy nã, v.v.. Dưới mắt và trong suy nghĩ của nhà báo và công an, cứ nói tới đối tượng thì cầm chắc đó là kẻ xấu.

Dẫn tới tình trạng chữ nghĩa oái oăm ấy, trước hết là công an. Chả biết vị sếp ngành nào đưa ra từ ấy trong chỉ đạo, trong văn bản, từ đó hầu hết văn bản điều tra đều dùng từ “đối tượng” chỉ bọn tội phạm.

Mấy phóng viên nội chính (trong giới báo chí mấy “nhà” này khiếp lắm, tự coi mình như thứ đẳng cấp, ra cái điều tao chơi được cả với công an, với viện kiểm sát, tòa án) do mối quan hệ, được công an cung cấp tài liệu, thế là chả cần suy xét, cứ về văng thiên địa, theo nguồn tin riêng, theo tin độc quyền, đối tượng A như thế này, đối tượng X như thế kia, cũng chả cần biết công an dùng từ ngữ, chữ nghĩa như thế có đúng hay không.

Chuyện dịch bệnh

Lẩn mẩn đọc lại sử, thấy cả trên thế giới lẫn xứ An Nam ta đã nhiều lần vướng chịu dịch bệnh. Có những trận dịch, người chết la liệt, nước này nước nọ tan hoang. Nhiều trận dịch xóa sổ cả quốc gia, làm biến mất nhiều đơn vị hành chính tỉnh thành châu quận. Cụ nào muốn rõ, cứ vào Gu gồ (Google) gõ chữ “dịch bệnh” hoặc “đại dịch” là ra hàng trăm nghìn kết quả, chứ nhà cháu kể ra đây lại kính chả bõ phiền, làm mất thời gian quý báu của mọi người.

Người xưa thường nói những mối nguy đến với con người ở 2 dạng: thiên tai và địch họa. Xin nhớ, địch chứ không phải dịch. Khi đi kèm với từ “thiên tai” thì phải là “địch họa”. Vừa rồi nhà cháu có sửa bài cho một bác kính mến, bác í toàn viết thiên tai dịch họa, bởi bác đang viết về dịch COVID-19. Giá như chỉ để dịch họa đứng một mình sẽ chẳng sao, tạm hiểu dịch họa là thứ tai họa do dịch bệnh đem lại. Nhưng đi cùng thiên tai thì lại sai lại chỏi. Mà không chỉ bác ấy, rất nhiều người nhầm, cứ nói là “thiên tai dịch họa” bởi quen mồm. Vừa rồi tôi đọc một bài trên tờ báo Giác Ngộ của mấy bác thầy chùa, một vị thượng tọa mình đầy chữ nghĩa cũng cứ đăng đàn giải thích thế nào là dịch họa. Chết cười.

Thơ thời vi rút

Vụ thơ vi rút đã làm toác ra những lỗ hổng sự thật chết người:

-Văn phòng chính phủ, đứng đầu là ông Mai Tiến Dũng, rặt một lũ nịnh và ngu dốt. Đã không biết thế nào là thơ hay vè, hay hay dở, lại còn rất mau mắn tham mưu nịnh để đến nỗi chỉ mấy tiếng đồng hồ sau đó cả bộ máy rơi vào tình trạng dở khóc dở cười, đăng bài rút bài láo nháo cả lên không ra thể thống gì. Mấy ông này còn làm trợ lý, làm tham mưu cho chính phủ, dân còn chết.

-Ông thủ tướng lâu nay cũng tỏ ra thích thơ, nhưng đến cái bài vè này mà ông không phân biệt được nó có phải thơ không, thậm chí còn khen thì chính ông đã lấy mực nho đen kịt bôi một nhát chí tử vào cái trình độ thẩm thơ của mình.

-Báo chí cũng phải có trách nhiệm, nhất là tờ báo nào đã "có công phát hiện" ra thứ hàng mã thơ này. Xưa nay, ông thủ tướng và Văn phòng chính phủ chả quan tâm gì tới mạng xã hội, thậm chí chỉ bới móc nói xấu về nó, nên nếu nó có đăng thơ thì họ cũng chẳng quan tâm. Nhưng họ tin báo quốc doanh một cách mù quáng, thấy báo khen hay thì cũng nức nở khen hay.

Chờ câu trả lời

Trong bộ máy cầm quyền, cai trị nước này, đảng là độc quyền, đứng đầu, ôm trùm, nói theo ngôn ngữ của đảng thì "đảng lãnh đạo toàn diện", mọi chuyện lớn nhỏ, xa gần, hiện tại tương lai, vi mô vĩ mô, vật chất tinh thần, đói khổ sung sướng, giàu nghèo, hay dở..., tuốt tuột đều do đảng.

Đã độc quyền thì phải nhận tất mọi thứ, chứ không thể theo cái kiểu sàng lọc, đẹp nhận về, xấu xua tay, "đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác" mà chẳng thấy thất bại bao giờ.

Phải thừa nhận một điều, đảng có bộ máy và hệ thống rất rộng khắp, ăn sâu, chặt chẽ, chỗ nào cũng mò vào. Riêng mảng lý luận, không ai bằng đảng. Có ban chấp hành trung ương, có bộ chính trị, có ban bí thư, có ban tuyên giáo, có hệ thống tuyên truyền độc quyền, có hội đồng lý luận trung ương, có học viện chính trị quốc gia, có... vô thiên khênh. Tất cả chỉ để phục vụ cho đảng nhưng xài ngân khố quốc gia, nhà cao cửa rộng, xe cộ bạt ngàn đều từ tài sản quốc gia. Chừng ấy vẫn chưa đủ, mỗi lần chuẩn bị đại hội, đảng còn lập hẳn ra ban soạn thảo văn kiện, do người cầm đầu làm trưởng, đưa những cây lý luận có sừng có mỏ vào để "vạch đường chỉ lối" cho dân tộc, mà cái anh vừa bị kỷ luật Hoàng Trung Hải mới được bổ làm phó trưởng tiểu ban là ví dụ cụ thể nhất.

Nhắc nhở những ông bà ở nhà chống dịch bằng phây búc

Thủ tướng đã chỉ thị ai cũng phải ở nhà để "cách ly xã hội" góp phần cùng chính phủ chống dịch, vậy thì ở nhà thôi cho nó lành. Đừng có lớ ngớ ra đường, chưa kịp dính con cô vít thì đã có thể chịu phạt này phạt nọ. Người người ở nhà, nhà nhà ở nhà, ta nhất định thắng, cô nhất định già.

Nhưng ở nhà cũng không hẳn là điều dễ dàng, nhất là với những ông bà lâu nay thích ngao du ngoài đường, rộng chân rộng cẳng, quảng giao, nhiều chuyện. Giờ tự dưng bị nhốt, quanh đi quẩn lại 4 bức tường, nói chuyện với vợ/chồng mãi cũng chán (mà thực ra chán từ lâu rồi). Nhà nào có cháu, có chó mèo thì còn chơi với cháu, chó mèo, cũng chỉ được vài hôm. Bà bạn tôi mấy hôm đầu còn cười rinh rích khoe cháu, cháu tôi thế này, cháu tôi thế nọ, giờ thì đang than thở gắt gỏng um lên kia kìa, bảo tao thà chịu con cô vít còn hơn chịu chúng mày.

Nhiều thời gian nên không ít vị tức cảnh sinh tình làm thơ, vẽ tranh, viết bài hát. Nào là thể hiện tâm tư nỗi buồn thời cuộc có dịch, nào ca ngợi anh Đam, đề cao thủ tướng, nào hỏi mấy người dính dịch bị cách ly đã làm gì cho tổ quốc, cứ um cả lên. Nói chung, tùy tài năng, năng khiếu văn nghệ của mỗi người, ta vẫn tôn trọng thôi, nhưng nhớ rằng có khi dập dịch cô vít xong, cả dân tộc lại lao vào cuộc trường chinh ròng rã dập dịch thơ thì bỏ bà.