Thủy điện có oan?

Phải nói ngay rằng “không oan”, trong đợt lũ lụt nghiêm trọng ở miền Trung kéo dài mấy tuần nay, và đang chưa biết khi nào mới chấm dứt. 14 nhà máy thủy điện đồng loạt xả lũ thì dân có mà chạy đằng trời.

Có những người bảo vệ cho thủy điện, cãi rằng khi xưa, chưa có nhà máy thủy điện, đập thủy điện, thì miền Trung cũng như nhiều nơi khác trên đất nước ta vẫn từng xảy ra lũ lụt. Hồ thủy điện là cái hồ chứa nước, đã không ghi công cho nó thì thôi, lại còn kể tội nó, v.v..

Xét về lý sự, họ nói thế cũng có ý đúng. Lũ lụt không phải là sản phẩm của thời này, của thủy điện. Nó có từ hồi xửa hồi xưa. Tôi đọc sách Đại Việt sử ký toàn thư, thấy các nhà chép sử ghi lại rất nhiều trận lụt lớn vào các thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn..., dân tình khốn đốn, khổ sở trăm bề. Hồi ấy chưa có thủy điện, dù có thể đã có lợi ích nhóm.

Nhưng bảo hồ chứa thủy điện, công trình thủy điện vô can với lũ lụt thì sai. Cứ tạm hiểu, nó giống cái thùng chứa, chỉ chứa thôi, chứ không có tác dụng ngậm nước, giữ lại nước, khi nhiều nước quá thì tràn ra ngoài; khi sợ vỡ đập thì xả bớt ra. Nó không giữ nước, tích nước theo kiểu rừng giữ nước từ ngàn đời nay.

Những cánh rừng mênh mông là những thảm thực vật, khi trời mưa lớn có tác dụng như những tấm thảm dày hút nước, giữ nước. Nhiều rừng nguyên sinh ở khắp nơi, ở dãy Trường Sơn, ở miền Trung... giữ lượng nước cực kỳ lớn sau những trận mưa, rồi từ từ xả ra suối, sông. Khi xưa, người ta có thể dễ dàng bắt gặp những dòng suối chảy róc rách quanh năm, những con sông chảy mãi chảy mãi tưởng chừng không bao giờ cạn, những thác nước hùng vĩ tung bọt ngày này qua ngày khác. Nước của nó chính là nước từ rừng, được thải ra dần dần, rừng làm nhiệm vụ phân phối, điều tiết, cấp côta nước cho sông suối theo chừng mực. Chỉ khi nào mưa quá nhiều, quá dài, quá lớn, hết sức chịu đựng của rừng thì mới sinh ra lũ lụt. Khi xưa, hiếm có lũ quét, một thứ tai họa khủng khiếp với người ở vùng núi cao.

Phá rừng và sự thật

Đang có chuyện cãi qua cãi lại giữa đài truyền hình trung ương VTV và chính quyền tỉnh Đắk Lắk xung quanh thiên phóng sự phá rừng do VTV - Chương trình Chuyển động 24h thực hiện. Tỉnh thì bảo VTV đạo diễn, cố tình dàn dựng, cố tình tạo cảnh phá rừng để làm phóng sự, phản ánh không chân thực; đài thì lên tiếng vặn lại, thế có phá rừng hay không mà bảo chúng tôi dàn dựng. Hôm 4.8, cả tỉnh lẫn đài vẫn bảo vệ quan điểm của mình. Thiên hạ cho rằng "sư nói sư phải, vãi nói vãi hay", chả ai chịu ai.

Nếu có chuyện dàn dựng, phải nói rằng quá sốc, diễn đạt theo kiểu của nhà thơ Giang Nam (kể ra so sánh hơi khập khiễng): Không tin được dù đó là sự thực. Chuyện sai sót, yếu kém, gây những bất bình xảy ra trong làng báo xưa nay đã nhiều, thậm chí như "chuyện ngày thường ở huyện”, nhưng một cơ quan siêu báo chí như Đài truyền hình Việt Nam - VTV mà mắc phải thì hệ trọng lắm.

Sốc quá đi chứ. Rất nhiều báo giấy và báo điện tử ngày 2.8 đồng loạt thông tin “Công an tỉnh Đắk Lắk họp báo công bố VTV dàn dựng cảnh phá rừng để làm phóng sự”. Sự này khiến dư luận đặc biệt quan tâm bởi nó liên quan đến những điều hệ trọng: phá rừng, công an, VTV, đạo đức nghề nghiệp.

Trước hết hãy nói về tình trạng phá rừng. Nước ta rừng vàng biển bạc nhưng “vàng” bị khai thác vô tội vạ quá nhiều, may mà chưa đến mức cạn kiệt, rừng chưa thành đất trống đồi trọc. Tình trạng phá từng diễn ra suốt mấy chục năm nay, đến nỗi bị coi như quốc nạn. Ăn của rừng rưng rưng nước mắt. Không ai là không xót xa trước cảnh rừng bị tàn phá hết năm này qua năm khác, môi trường thiên nhiên bị hủy hoại, lá phổi xanh của đất nước teo tóp dần, tiền bán tài nguyên rừng bị chui vào túi những tập đoàn, cá nhân này nọ. Giờ thì bảo vệ rừng đã trở thành mệnh lệnh sống còn. Nếu cứ để tái diễn những vụ phá rừng thì chẳng khác gì cả hệ thống chính trị lẫn bộ máy công quyền bị vô hiệu hóa trước một tệ nạn tầm quốc gia. Chính Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ngay khi vừa nhậm chức đã ban chỉ thị đầu tiên là đóng cửa rừng. Vì thế, cũng dễ hiểu sự vào cuộc của VTV, bởi cũng như mọi cơ quan báo chí, họ không thể đứng ngoài.

Đến chịu thua những lý sự cùn

Giá như vào lúc khác, vụ việc mà tôi nhắc dưới đây chắc sẽ gây sự chú ý, thu hút đặc biệt bởi nó rất nghiêm trọng. Nó vừa được cơ quan chức năng và nhân dân phát hiện, báo chí phản ánh, nhưng có lẽ cả xã hội đang chú mục quan tâm đến những chuyện còn nghiêm trọng, còn nóng hơn, như chuyện xả thải của Formosa, chuyện đại biểu quốc hội gian lận, nên nó hơi bị chìm.

Chuyện rằng lực lượng điều tra liên ngành (công an, kiểm lâm) vừa khám phá vụ phá rừng, tàng trữ gỗ quý pơ mu với số lượng lớn ở huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam. Có thể nói ngay, số gỗ cực nhiều này là gỗ bất hợp pháp bởi không có bất cứ giấy tờ gì chứng minh nguồn gốc. Theo những thông tin ban đầu trên báo điện tử Một Thế Giới, “qua kiểm tra có đến 30 cây pơ mu đường kính từ 1 đến 2m bị triệt hạ và cưa ra thành phẩm với 280 phách, khối lượng 28m3. Số gỗ này thuộc khoảnh 10 và tập kết về khoảnh 5 tiểu khu 351 gần cột mốc biên giới 717, giáp ranh giữa huyện Nam Giang và huyện Đắc Chưng (tỉnh Sê Kông, Lào)”. Còn báo Đất Việt cho biết thêm, chiều 19.7 (khi tôi đang viết bài này), công an lại thông báo “phát hiện thêm 66 phách gỗ pơ mu có khối lượng hơn 2,7m3”. Cứ đà thêm như vậy, chưa thể hình dung khối lượng gỗ pơ mu bị chặt hạ phi pháp sẽ khủng đến mức nào.

Có rất nhiều điều đáng nói xung quanh chuyện tòi ra gỗ quý đang còn nhiều gay cấn.

Trước hết, vụ việc được phát hiện chỉ sau khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ra lệnh kiên quyết đóng cửa rừng không lâu. Chúng ta đều rõ, ngay sau khi nhậm chức, chỉ thị quan trọng đầu tiên của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là đóng cửa rừng tự nhiên (ngày 20.6.2016). Điều đó cho thấy chính phủ đã nhận thức tình hình phá rừng, hủy hoại rừng đang cực kỳ nghiêm trọng, cần chặn ngay, không thể chậm trễ. Chỉ thị của thủ tướng là một dạng pháp lệnh, phải được mọi người, không loại trừ bất cứ ai, triệt để chấp hành. Và gương mẫu, đi đầu phải là những cơ quan chức năng (kiểm lâm, hải quan, biên phòng, công an, nông nghiệp - phát triển nông thôn…) có liên quan đến rừng chứ không phải lực lượng... lâm tặc. Lâm tặc mà liều lĩnh bất tuân thượng lệnh, đã có pháp luật để trừng trị. Cuối cùng thì lâm tặc đâu chưa thấy, lại chỉ thấy dính dáng đến những lực lượng đang cầm thanh gươm pháp luật.

Ngẫm chuyện trước sau

Trước tiên, xin hương hồn cụ trưởng lão Ama Kông tha thứ cho kẻ tiện dân này khi mạo muội nhắc đến điều liên quan đến cụ.

Tuần rồi, nhiều báo đưa tin về sự ra đi của cụ Ama Kông thọ 103 tuổi. Một nhân vật hiếm có của núi rừng Tây nguyên hùng vĩ, có lẽ chỉ sau Nơ Trang Lơn và Đinh Núp (anh hùng Núp). Cụ nổi tiếng về nhiều mặt, nhất là săn voi. Theo thống kê của gia đình cụ, trong cả cuộc đời lừng lẫy, cụ đã săn bắt được 298 con, nếu không gặp lệnh cấm của chính phủ năm 1982 thì con số tròn 300 chả có gì khó khăn. Nói cho ngay, cụ bắt voi để thuần dưỡng, sau đó bán cho người khác, họ sẽ sử dụng voi vào công việc, sinh hoạt hằng ngày. Lúc ấy voi cũng như con trâu con bò vậy.