Góp ý với các nhà báo (phóng viên, biên tập viên): Giáo sư, tiến sĩ

Trên báo chí mậu dịch và mạng xã hội "phản động" đang nóng hôi hổi bàn ra tán vào chuyện xứ này đào tạo đại trà phổ cập tiến sĩ đủ các kiểu. Ông hàng xóm nhà tôi cười bảo giờ mà nhặt được trong đám đông đứa nào không phải tiến sĩ là việc hơi bị khó. Giáo sư, tiến sĩ nhiều hơn lợn con, nhất là tiến sĩ ngành xây dựng đảng, cám ngân sách có chất như núi cũng chả đủ nuôi.

Chuyện ấy bàn sau, nhà cháu chỉ rụt rè ý kiến ý cò rằng đang có sự nhầm lẫn khi dùng các danh từ: giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ; nhiều nhà báo không phân biệt được sự khác nhau của những từ này.

Giáo sư, theo nghĩa Hán Việt, giáo là dạy, sư là thầy, giáo sư là thầy dạy. Xưa thì vậy, nhưng giờ tùm lum tà la. Ở xứ ta hiện thời, giáo sư, phó giáo sư là những từ để chỉ học hàm (hàm là bậc, cấp bậc, học hàm là cấp bậc trong học vấn), chức danh, chức vụ trong khoa học. Nó cũng giống như những từ chỉ chức danh chức vụ khác, chẳng hạn thủ tướng, bộ trưởng, hiệu trưởng, tổng biên tập, giám đốc… Do giáo sư, phó giáo sư là chức danh nên hệ thống tổ chức cán bộ căn cứ vào đó để sắp xếp chức vụ, địa vị trong bộ máy nào đó.

Tiến sĩ không phải là học hàm (cấp bậc chức vụ), chức danh, mà là học vị (vị trí, mức độ trong học vấn, học thuật), cũng như tú tài, cử nhân, thạc sĩ, bác sĩ, bác sĩ chuyên khoa 1 (hoặc 2), kỹ sư... Học vị dùng để đánh giá, xác định trình độ, kiến thức của ai đó đang ở mức nào. Nó không phải là chức vụ, chức danh.

Muốn có học vị tiến sĩ (cũng như tú tài, cử nhân, thạc sĩ, kỹ sư…) bắt buộc phải học, phải nghiên cứu, phải thi/bảo vệ luận án. Còn để có chức danh/chức vụ giáo sư, phó giáo sư thì trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn phải có công trình, có những đóng góp cho cuộc sống thực tiễn bằng công trình của mình (có thể chỉ cần một nếu đặc biệt xuất sắc, hiệu quả cực lớn, còn thì thường phải vài ba công trình), được hội đồng nhiều cấp xét chọn, thông qua, cuối cùng là do hội đồng của nhà nước phong (giống như phong danh hiệu anh hùng, NSND, NSƯT, bà mẹ VN anh hùng, liệt sĩ... vậy).

Có nhà báo viết “việc đào tạo giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ ở nước ta có vấn đề”, viết như thế là sai trầm trọng. Đào tạo tiến sĩ thì đương nhiên rồi, nhưng không ai, nơi nào lại đào tạo giáo sư, phó giáo sư cả, bởi cái đó chỉ xét và phong.

 
Bàn chuyện chữ nghĩa thì vậy, chứ đi sâu vào thế giới "lợn con" xứ ta lắm chuyện lắm. Chả hạn không thiếu gì ông bà giáo sư, phó giáo sư chỉ chuyên làm những điều có hại và nói phét; có hằng hà sa số tiến sĩ làm toán cộng trừ nhân chia chưa thông, hoặc viết câu đơn tiếng Việt cũng không chuẩn. Nhưng xứ này nó vậy.

Nguyễn Thông