Ngôn ngữ hình sự thời công an trị

Những ngày qua, báo chí mậu dịch và mạng xã hội sốt sắng thông tin về vụ Tây Nguyên. Đã có khá nhiều “đương sự” phây búc cơ bị phạt do sự nhanh nhảu láu táu. Báo thì bị lỗi 404 rồi thay bằng tin “chính thống”, mạng thì bị lôi lên chỗ nhà chức việc phạt cho dăm bảy triệu để chừa cái thói “cầm đèn chạy trước ô tô” về tội… xuyên tạc.

Ông bạn tôi vốn lâu nay trùm chăn trước mọi sự, rụt rè bảo mày ạ, cứ phải đợi tin chính thống, lệch là chết. Lại nhớ, thời cải cách ruộng đất thập niên 50, tin chính thống là tin của “đội”, hễ nói sai thì bị xử lý, thậm chí đập đầu, bắn bỏ. Khi sửa sai, thì tin chính thống lại thành tin phản động. Chả biết thế nào mà lần. Lịch sử chính thống còn chẳng tin được, huống hồ báo chí quốc doanh lấy từ một nguồn công an. Làm báo thời nay là dễ nhất, chả phải đi đâu, chẳng cần lọ mọ điều tra điều mẹ, cứ chực chờ cửa công an là có tất

Tôi không bàn về vụ việc Tây Nguyên bởi không biết đích xác, vả lại như cô em tôi khuyên, nó chả hay ho gì. Tôi chỉ nhân vụ này nói về… ngôn ngữ, về tiếng Việt, nhất là thời điểm này đã mấp mé cái ngày mà nhà nước dành riêng cho giới làm báo mậu dịch, ngày 21.6.

Không cần mất nhiều công tìm tòi, ai cũng có thể thấy nhan nhản trên báo quốc doanh những tít, những nội dung trong bài, kiểu như “đã bắt được 39 đối tượng”, “có 2 đối tượng ra đầu thú”, “các đối tượng bị bắt khai báo gì”, v.v.. Ý tôi muốn nói tới từ “đối tượng”.

Tất nhiên từ “đối tượng” có nguồn gốc từ Hán Việt. Cụ Đào Duy Anh trong cuốn “Từ điển Hán Việt” giải thích đối tượng là cái vật mục đích của tư tưởng và hành động. Đối có nghĩa là hướng tới, đáp lại. Từ điển tiếng Việt của nhóm Hoàng Phê thì nói rõ hơn một chút, cho rằng đối tượng bao gồm cả vật, hiện tượng và người khi con người tác động tới, hướng tới. Nếu nghĩa chung chung như vậy, thì viết kiểu báo mậu dịch cũng không đến nỗi sai lắm. Chỉ có điều…

Lâu nay, trong cuộc sống, xã hội, văn nghệ, từ “đối tượng” được xem như một danh từ chung để chỉ người hoặc nhóm người tốt, chỉ có điều nó không bị quy định phải viết hoa như người ta bắt buộc viết hoa từ đảng, bác, tổ quốc, thủ đô, biển đông… thôi. Một thể chế nặng về sự tôn sùng thường làm méo mó từ ngữ, phá ngôn ngữ. Ông bạn tôi, một nhà ngôn ngữ, thạo Hán Nôm bậc nhất nước, có lần bảo đó là những danh từ chung, cần đếch gì phải viết hoa. Chẳng qua chúng nó muốn sở hữu, chiếm đoạt, tạo oai cho riêng nó, rồi quy định này nọ, cấm đoán người ta, buộc phải thế này, buộc phải thế nọ. Nghe lão nói, sực nhớ hồi lâu mình đọc truyện “Đảng thịt chó” của họa sĩ-nhà thơ-nhà văn Lão thầy bói già Đinh Vũ Hoàng Nguyên, chết cười. Trên đời này, phải lâu lắm nữa mới có lại được một tài năng như Lão thầy bói già, một dạng Vũ Trọng Phụng. Tiếc là Nguyên đã rời cõi ô trọc này quá sớm, khi mới 37 tuổi, cũng như “cụ” Phụng. (còn tiếp)

Nguyễn Thông