Xá lợi

Làng tôi vùng duyên hải Hải Phòng nhưng là làng cổ. Ông em rể tôi tra cứu khắp tàng thư, kể cả ở Viện Hán Nôm, biết rằng làng có từ thời nhà Lý thế kỷ thứ 10.

Thời Lý thời Trần, đạo Phật là quốc giáo (hoặc được coi như quốc giáo) nên chùa chiền nhiều. Chùa là hình ảnh thân thuộc, gần gũi, gắn bó nhất với con người vùng nông thôn Bắc Bộ, còn hơn cả đình. Vì vậy, các nhà sư (người tu hành theo đạo Phật) rất được kính trọng, kể từ chú tiểu tới bậc hòa thượng, tôn giả. Phật giáo trở thành phần không thể thiếu trong tâm thức, tình cảm con người.

Chùa làng cách nhà tôi đường bờ ruộng khoảng 200 mét, tên chữ Thiên Phúc Tự, tục gọi chùa Trà Phương, vắn tắt là chùa Trà. Hồi bé tôi thường ra chùa hái trộm hoa móng rồng, vặt trộm nhãn, câu cá ao chùa, chơi với chú tiểu Phúc cùng tuổi, xin nước mưa trong cái bể vĩ đại của chùa gánh về cho thày tôi pha chè, thỉnh thoảng được sư cụ Mẫn, sư ông Vân cho lộc phật oản, chuối. Sư Thích Quảng Mẫn thân với thày tôi, thỉnh thoảng ra nhà tôi chơi, hai cụ đàm đạo chuyện đời chuyện đạo tâm đắc lắm…

Nhà tôi, cả thày bu lẫn các con (tức chị em tôi) không ai theo đạo Phật, không có pháp danh, không cúng lễ thường xuyên ngoài chùa, nhưng thành tâm tôn kính, tôn trọng Phật giáo, chùa, các nhà sư. Gần như tuyệt đối.

Ngõ chùa cháy đỏ những thân cau

Câu được đặt thành tít nói trên không phải của tôi mà là một câu thơ trong bài thơ dòng chính thống nổi tiếng của thi sĩ Vũ Cao, bài “Núi đôi”. Tiện đây nói luôn, tên gọi của cuốn sách, tác phẩm văn nghệ, bài báo… phải dùng từ “tít” (titre, title) mới chuẩn, chứ không như bây giờ người ta dùng tùm lum tà la là “tựa”, “tựa đề”, đọc rất khó chịu. Nói không ngoa, cứ 100 phóng viên chuyên viết về văn hóa văn nghệ thì có tới 99 vị rưỡi sai trong vụ này, hoặc cẩu thả, hoặc dốt.

Đạo Phật, chùa, cửa thiền, nhà sư, người tu hành, tiếng chuông chùa, cổng “tam quan”, tượng phật, kinh phật, chùa làng… từ xa xưa đã in vào tiềm thức, ký ức dân chúng kể cả người tu lẫn không tu, như niềm kính trọng, ngưỡng mộ, yêu thương. “Chùa xưa ở lẫn cùng cây đá/Sư cụ nằm chung với khói mây”, cụ Tam Nguyên Yên Đổ đã vẽ nên thật đẹp, dễ thương. Làng tôi cũng có ngôi chùa nhỏ, chùa bà Đanh - Thiên Phúc Tự, có từ thời nhà Lý, được triều Mạc xây lại hoàn chỉnh, tới cuối triều Nguyễn lại được đại trùng tu, là niềm tự hào của bất kỳ người dân nào nơi đây. Chùa, Phật, sư… có một thời thật gần gũi, dễ thương, được tôn kính.

Thời mạt pháp, hay là xuống dốc không phanh

Vụ "xá lị" ở chùa Ba Vàng, rất nhiều chuyện cần nói, có một số điều phải nói thẳng ra thế này:

Nó là trò nhố nhăng, nhí nhố hết mức nhưng diễn ra trong suốt thời gian tương đối dài, ầm ĩ cả lên, hầu như cả thiên hạ đều biết.

Chỉ nghe qua đã biết thực chất nhố nhăng của nó, nhưng cả một hệ thống: nhà nước, nhà chùa, nhà báo (3 nhà) đều không nhận ra, cứ án binh bất động, mũ ni che tai, không biết. Thậm chí báo chí sau đó còn đi tìm hiểu, viết bài, phản ánh nhưng thực chất là tán tụng, ca ngợi.

Vậy thì trách nhiệm của cái hệ thống "3 nhà" ấy ở chỗ nào? Nó chỉ giật mình, chữa cháy khi dư luận đã tanh bành, thiên hạ cười cợt, vạch ra thực chất trò nhố nhăng.

Xung quanh vụ đập tượng

Vụ đập phá các pho tượng la hán ở ngôi chùa Khánh Long (huyện Đông Anh, Hà Nội, quê của đương kim chủ tịch nước) thể hiện những điều gì? 

Tôi chỉ dám đưa một số gạch đầu dòng ra đây chứ không nhận định, bởi sự việc rất phức tạp:

- Tổng cộng 16 trong số 18 pho tượng la hán đặt trong khuôn viên chùa, nằm bên ngoài nhà tam bảo, bị đập phá. Lần phá thứ nhất xảy ra vào ngày 26.3, phá 12 pho; lần phá thứ 2 vào ngày 2.4, tức là sau 1 tuần, phá tiếp 4 pho nữa.Không thể hiểu nổi, sau vụ việc rất nghiêm trọng lần 1 mà người ta vẫn để xảy ra lần 2 được. Nhà chùa cũng như chính quyền, phật tử đã làm gì trong khoảng thời gian giữa ấy. Dân gian có câu "Bình chân như vại" có nhẽ đúng trong trường hợp này.

- Các pho tượng đều được điêu khắc rất công phu bằng đá cẩm thạch trắng, tức là rất có giá trị. Tuy nhiên, tượng la hán (một dạng tượng phật) trong một ngôi chùa Việt nhưng mỗi pho tượng đều được ghi bằng chữ Trung Quốc, ngay cả ngôi chùa từ cổng vào tới bên trong đều thuần chữ Hán (Trung Quốc), dễ gây cảm giác đây là ngôi chùa Tàu chứ không phải chùa Việt. Sự đập phá liệu có liên quan tới chuyện này?

- Chính quyền xử lý vụ việc cực kỳ chậm trễ. Chính vì trễ nên đã xảy ra lần đập phá thứ 2. Kẻ phá hoại đã coi chính quyền không ra gì, ra vào chùa đập tượng như vào chốn không người. Nên nhớ rằng, hồi năm ngoái, chỉ cần xảy ra vụ ném mìn vào cửa trụ sở công an phường ở quận Tân Bình (TP.HCM) thì chỉ hôm trước hôm sau đã lần ra thủ phạm. Có nhẽ chùa chả là cái thá gì trong việc giữ an ninh trật tự.

- Cách giải thích của nhà chức việc rất không ổn. Thậm chí có vị lãnh đạo Sở Văn hóa HN còn nói chùa này chưa được xếp hạng, do huyện quản lý nên để huyện giải quyết. Tức là kệ, không phải việc tôi, tôi không làm.

- Lạ nhất là tượng phật trong chùa bị phá hoại hàng loạt, cả tượng lẫn chùa đều do Giáo hội Phật giáo VN quản lý, nhưng cho tới lúc này, giáo hội im như thóc, cứ như chuyện xảy ra ở Campuchia hay bên Lào.

- Xưa nay, con người trần tục có thể làm đủ mọi điều xấu xa tội lỗi, nhưng vẫn chừa nơi cửa Phật, vẫn chờn chợn trong việc xúc phạm nhà chùa, vẫn ngại ngại sẽ bị quả báo-trừng trị khi có hành vi báng bổ tượng phật. Nay thì chúng đã bất chấp tất cả, một phần do nhà chùa đi xuống, sư hỏng đằng sư, quan sư hỏng đằng quan sư, tôn giáo mất thiêng, một phần bởi con người ngày càng ác hơn hay sao ấy. 

Nếu phật có còn thiêng, hãy bẻ cổ bẻ tay những đứa ngang nhiên bẻ tượng.

Nguyễn Thông

Món chay, hay cái tâm chưa tịnh

Tôi vừa tình cờ coi trên trang điện tử bài về cỗ cúng rằm tháng 7. Trong đó có đoạn cỗ ở nhà thì cúng mặn, cỗ ở chùa thì cúng chay, có những món chay như gà chay, tôm chay, cá chay... Đọc tới đó sực nhớ...

Lần ấy tôi ngồi với mấy nhà báo. Trông anh nào cũng thông tuệ, hiểu đời, linh lợi, miệng bằng tay, tay bằng miệng. Phục lắm. Khi ai đó nhắc tới món chay, tôi liền rụt rè bảo rằng tôi ghét nhất nhà chùa, nhà sư đã là chốn tu hành, đi tu mà chưa dứt được trần tục, chay chẳng ra chay, mặn chẳng ra mặn. Đã ăn chay lại còn chay cá chay tôm thì chửa giác ngộ, nghiệp còn nặng. Nghe tôi nói vậy, một nhà báo phê ngay, thế nhỡ người ta ăn chay theo khoa học dinh dưỡng thì sao, món chay-mặn như thế thì có gì đáng phê phán, nếu phê cái gì cũng phải xem xét đầy đủ, ngay phê chế độ này cũng vậy, đừng chỉ nhìn cái bề ngoài mà vội phán xét...

Chàng nói một thôi một hồi, tôi cứng họng, nín khe. Cứng không phải bởi không dám cãi một nhà lý luận, mà thấy không cần cãi, không cần tranh luận tiếp nữa. Tôi đang nói về món chay của nhà chùa, nhà sư, còn chàng chuyển qua chay dinh dưỡng, cãi cũng bằng thừa, nhất là với một người có tư duy như thế. 

Không cãi còn bởi lúc ấy sực nhớ ngay chuyện Khổng Tử. Chuyện rằng một ông chắc thuộc loại tay chơi tới hỏi học trò Khổng Tử, tao hỏi mày một năm có mấy mùa. Học trò đáp có 4 mùa, tay chơi bèn bảo rằng mày dốt, có khi thày mày cũng dốt, 1 năm chỉ có 3 mùa thôi. Mày không tin để tao hỏi thày mày. Liền hỏi cụ Khổng, một năm có mấy mùa. Khổng Tử đáp có 3 mùa. Tay chơi liền bảo, thấy chưa, thày mày cũng nói có 3 mùa, rồi đi thẳng. Trò thưa với thày, một năm có 4 mùa, sao thày lại nói 3, chả nhẽ thày đồng ý với cái sai của nó. Khổng Tử cười, con ạ, hơi đâu mà tranh luận với những người như thế. Họ chả bao giờ nghe ý kiến mình đâu.

Trên đời này còn nhiều người như vậy lắm.

Nguyễn Thông

Chân tu

Tôi mặc dù vô thần (thế hệ tôi bị đào tạo thành người vô thần) không theo tôn giáo nào nhưng tôi rất tôn trọng các tôn giáo và những người có đạo. 

Cụ thể, tôi muốn nói về đạo Phật. Thày bu tôi đều tin ở nhà chùa, tu dưỡng hành xử theo tinh thần Phật giáo. Làng tôi có chùa Trà Phương (tên chữ là Thiên Phúc tự), thày tôi vẫn thường đàm đạo với Thượng tọa Thích Quảng Mẫn (sau này cụ đạt bực Hòa thượng, nổi tiếng là nhà sư uyên bác, tấm lòng quảng đại) hoặc đại đức Thích Thanh Vân (sau này cũng lên Hòa thượng), hai vị trụ trì của chùa. Mà chẳng phải chỉ người lớn kính trọng hai bậc chân tu ấy, đám trẻ con trong làng cũng rất nể trọng hai nhà sư chùa làng. Mặc dù nhà chùa nhận sự cúng dường, thành tâm đóng góp của đông đảo khách thập phương, phật tử khắp vùng duyên hải Bắc Bộ, vật chất chả thiếu thốn gì, nhưng suốt bao năm tôi chỉ thấy hai cụ đồ đệ của Phật Thích Ca ăn mặc rất giản dị, quần áo nâu sồng, ngay cả những khi lễ Phật đản hoặc lễ tết, cúng rằm, hai cụ cũng vẫn nâu sồng, chỉ nghiêm cẩn, gọn gàng hơn thôi. 

Các cụ vẫn tự xắn quần cày ruộng, nhà chùa có ruộng riêng, nuôi hẳn con trâu mộng chuyên để cày bừa ruộng chùa. Cụ Mẫn thường dạy "nhất nhật bất tác, nhất nhật bất thực" (một ngày mà không làm, thì một ngày không có ăn). Tôi từng chơi và học với hai chú tiểu là Minh tồ và Phúc, có lúc vào chùa trúng lúc các nhà sư trai giới, thấy bữa ăn cũng rất đạm bạc.

Trong ký ức tôi, đó là những bậc chân tu, đắc đạo (nhất là cụ Mẫn), nắm bắt được tinh thần của đạo Phật, hóa giải được những buồn vui sướng khổ ở đời.

Mấy hôm nay, nhìn cảnh lễ hội chùa này chùa nọ, thấy những nhà sư xúng xính quần này áo kia, diện ngất trời, ai cũng có cái béo tốt hồng hào của người ham ẩm thực, làm lễ cũng điệu đàng phô dáng, cái trống cái chuông cũng tô vẽ xanh đỏ tím vàng, tôi lại sực nhớ, nghĩ về những vị sư của chùa làng. Đành rằng thời thế làm thay đổi mọi thứ, cả đạo Phật cũng không thoát khỏi bị biến dạng này nọ, nhưng tôi cứ tiếc những tinh túy của đạo Phật ngày xưa.

Nguyễn Thông

Một bài hay trên báo Thanh Niên về Trường Sa

TRẦN ĐĂNG - NGỌC MINH

Hành đạo ở Trường Sa

18/03/2012 3:17

Đại đức Thích Giác Nghĩa, một trong 6 chư tăng sẽ ra Trường Sa trong tháng 4 tới, nói: “Ra Trường Sa là để hành đạo, nhưng ý nghĩa lớn lao hơn là, chúng tôi muốn góp một phần nhỏ Phật sự của mình cho quốc gia, dân tộc”.
Vậy là, ra Trường Sa lần này, trên chiếc tàu thủy quen thuộc từng nhiều lần đưa đại biểu từ đất liền ra thăm đảo có thêm một sắc áo tu hành nơi cửa Phật. Thực ra, đây không phải là lần đầu tiên các sư ra Trường Sa. Trong các năm 2009-2010, tiếng cầu kinh gõ mõ, tiếng chuông chùa hòa cùng lời cầu nguyện cho các anh linh đã bỏ mình vì nước cũng đã vang lên trong các buổi lễ cầu siêu ngay giữa biển; nhưng đây là lần đầu tiên, các sư ra ở lâu dài để hành đạo.

Đại đức Thích Giác Nghĩa (người đội mũ tai bèo) cùng các sư đang cầu siêu cho các chiến sĩ và đồng bào hy sinh tại Trường Sa - Ảnh do nhân vật cung cấp