Lẩn mẩn tuổi già

Mới sáng sớm (16.12.25), điện thoại kêu “teng” một tiếng. Bác Duy - thi sĩ xứ Thanh, Nguyễn Duy gửi cho bài thơ về tuổi già, viết nhân sinh nhật bác í.

Tác giả “Tre Việt Nam”, “Nhìn từ xa, tổ quốc”, “Đánh thức tiềm lực”, “Đò Lèn”... vừa tròn 79 tuổi. Bằng tuổi cụ Hồ, nhưng vẫn sống hiên ngang dù không khỏe lắm, vào ra bệnh viện như đi chợ. Nhớ câu thơ của một nhà thơ Liên Xô viết năm 1969, “Bình sinh đầu ngẩng tới trời xanh/Khuất bóng hồn thơm quyện đất lành”. Còn ông Lành nhà ta thì ca ngợi “Bảy mươi chín tuổi xuân trong sáng/Vào cuộc trường sinh nhẹ cánh bay”. Chỉ có điều bác Duy tôi còn lâu mới “vào cuộc trường sinh”. Bằng chứng là hôm 7.12 vừa rồi cụ U80 sát sạt vẫn mò đi Vũng Tàu đàn đúm cụng ly trà cùng với những Trần Tiến, Nguyễn Chí Cư, Lê Huy Mậu... mừng sinh nhật.

Từ lâu lắm rồi, người xưa đã đúc kết cuộc sống của mỗi cá nhân bằng 4 chữ “sinh, lão, bệnh, tử”. Có lẽ đây là thứ triết lý, quan niệm triết học ngắn gọn mà sâu sắc, mênh mông nghĩa nhất trong cõi ta bà. Công nhận người Tàu giỏi.

Nói ngắn gọn, con người ta trong cuộc tồn tại, bất cứ ai, không chừa đối tượng chính sách nào, đều: sống (sinh) vui buồn đủ cả; tới lúc nào đó thì già (lão); trong dòng sống thế nào cũng chịu bệnh tật (bệnh), càng già càng dễ sinh bệnh, nhiều bệnh; và ga cuối đời là chết (tử), không ai trốn được.

Cả 4 thứ ấy, kể cả “sống”, đều hàm chứa khổ đau. Chả thế mà đạo Phật đúc rút thành “đời là bể khổ”, sướng cái quái gì. Lúc trẻ thì sống ganh đua giành giật (cộng thùy tranh tuế nguyệt – đua tranh từng năm tháng); về già thì mệt mỏi, rã rời mà không dứt được ham muốn vẫn ham ghế này ghế nọ, tóc tai bơ phờ (doanh đắc mấn như ti – thu được mớ tóc trắng như tơ); bị bệnh tật thì đau đớn thân xác; còn chết chả mấy ai muốn, nhưng cứ đòi sống dai, muôn năm mãi mãi cơ.

Nhắc đến tuổi già, tôi sực nhớ câu của cụ tiền nhân nào đó hồi còn bé đã nghe người nhớn ngâm ngợi: “Nhân sinh bất hành lạc/Thiên tuế diệc vi thương” (Sống trong đời mà không hưởng thụ, sung sướng, thì dẫu có lâu trăm tuổi cũng đáng thương thay). Chữ “hành lạc” ấy nhiều nghĩa lắm, tích cực lắm, nhưng xưa nay người ta, nhất là mấy nhà lý luận mác xít, tinh hiểu theo nghĩa đi chơi gái. Chết với các bố.

Cũng hồi bé, hơn chục tuổi, tôi đọc trộm được cuốn tạp chí chả biết thày (bố) tôi mượn ở đâu, về vụ Nhân văn giai phẩm. Có mấy bài về Phan Khôi. Trong một bài đánh Phan Khôi, tác giả mắng cụ Phan rằng khi toàn dân đang kháng chiến gian khổ mà chỉ nghĩ đến chuyện riêng tư cá nhân, sinh nhật sinh nhiếc. Họ dẫn ra bài thơ của cụ:

“Tuổi già thêm bệnh hoạn
Kháng chiến thấy thừa ta
Mối sầu như tóc bạc
Cứ cắt lại dài ra”.

Tệ nhất, trong cuốn ấy có cả bài đánh của nhà văn Nguyễn Công Hoan. Cùng bạn già với nhau, lại bạn văn chương, mà nện như quân đầu đường xó chợ. Nguyễn Công Hoan chửi Phan Khôi rất khiếp, bài thơ thất ngôn bát cú ấy, tôi đọc vài lần mà in vào óc tới bây giờ:

Nhắn bảo Phan Khôi khốn kiếp ơi
Thọ mi mi chúc chớ phiền ai
Văn chương, đù mẹ thằng cha bạc
Tiết tháo, tiên sư cái mẽ ngoài
Lô gích, trước cam làm kiếp chó
Nhân văn, nay lại hít gì voi
Sống lâu thêm tuổi cho thêm nhục
Thêm nhục cơm trời chẳng biết toi

Ai dám bảo càng già càng chín chắn. Bạn già với nhau có nhẽ đâu thế. Nhưng đó là sự thực. Chả riêng Nguyễn Công Hoan. Nhiều đấng bậc văn nghệ thời đó đánh Nhân văn hăng lắm. Chả trách họ, chỉ trách đám nắm quyền, và thương cái thời buổi khốn nạn. Nói như cụ đỉnh Nguyễn Công Trứ mà anh em trẻ lẫn anh em già bây giờ có xách dép chạy theo cũng khướt, người đã lừng danh với định nghĩa dí dỏm về tuổi già “ngũ thập niên tiền nhị thập tam” (50 năm trước ta mới có 23 tuổi), vậy mà cay đắng nhận xét về tuổi già “Tuổi tác càng già càng xốp xáp/Ruột gan không có, có gai chông”.

Già, đối với đa số đàn ông chả là gì, nhưng với đàn bà thì hơi lấn cấn. Tôi nghe kể về một chị hồi trẻ đẹp lắm, có thể khiến chim sa cá lặn, nhưng khi về già, đúng ra là hơi già già, chị bắt người nhà tháo hết gương soi trong căn nhà, không muốn nhìn thấy hiện thực nghiệt ngã.

Chính vì vậy, tôi rất phục chị Thùy Linh làm ở hãng phim truyền hình, tác giả của truyện ngắn nổi tiếng “Mặt trời bé con của tôi”, dạo đó trong một bài báo, khi phóng viên hỏi chị đã thành đạt được những gì trong đời, chị cười bảo chỉ hơn người khác mỗi việc là lấy được anh chồng trẻ. Sông thế mới là sống. Tuổi già chả là đếch gì. Tới tuổi thì nghỉ ngơi, chơi bời, hưởng thụ, sao cứ phải đua tranh, cố gắng chen vào chốn bụi mịn bụi hồng làm chi. Dại bỏ mẹ.

Phải như bác Duy tôi đây này:

BẠN GIÀ

Sinh nhật ta bảy mươi chín tuổi
Các bạn già xúm lại chúc vui
Tất nhiên là rất mừng rùi
Cay cay giọt lệ. Ngậm ngùi làm sao

Bảy lão trượng chàng nào cũng ngặt
Ba ung thư. Một cắt đại tràng
Một đột quỵ. Một chướng gan
Kiểm kê còn lại một chàng thận suy.

Chúc tuổi mới. Cười khì toe toét
Rượu đã cai. Nhậu nhẹt cũng dừng
Gặp nhau tay bắt mặt mừng
Cụng keng một phát trà gừng dưỡng sinh.

Vũng Tàu, 07.12.2025