Chuyện nồm

Sài Gòn, năm thứ 49 sau cuộc “bãi bể nương dâu” 1975. Đang cuối mùa khô, sắp vào mùa mưa. Ở miền Bắc thì sắp vào hè. Trời cũng như người, trong cơn chuyển dạ, giao mùa, thường vật vã khó chịu. Ngó bản thông tin thời tiết hằng ngày cứ tự hiện ra trên điện thoại ma phôn, giật thót cả người. Mấy hôm nay tinh dững 37 - 38 độ C. Lâu nay chỉ ở nhà, nghỉ việc rồi, không phải tới cơ quan cơ qiếc nên nhà cháu diện cởi trần từ sáng sớm tới… sáng sớm hôm sau. Đỡ tốn vải, xà bông, nước, công, điện… nhưng chả bõ với cái nóng.

Nhớ hồi bé, nhà cháu thường nghe cụ thân sinh sau khi kéo xong điếu thuốc lào, ngồi trong cửa sổ ngó ra sân nắng chói chang, ngâm nga “Ai xui con cuốc gọi vào hè/Cái nóng nung người nóng nóng ghê/Ngõ trước vườn sau um những cỏ/Vang phai, thắm nhạt, ngán cho huê”. Cụ rất hay ngâm mấy câu ấy, bởi nó như một lời tâm sự, không chỉ về thời tiết, mà còn về thời cuộc. Nghe mãi thì thuộc, nhưng chả biết thơ của ai. Về sau nhà cháu tìm hiểu thì biết đó là “con” của cụ cử Dương Bá Trạc, một nhân vật lẫy lừng thời bản lề cuối thế kỷ 19, đầu 20. Cụ cử Dương Bá Trạc là anh trai của danh sĩ Dương Quảng Hàm. Bài thơ nói trên được đưa vào cuốn Quốc văn giáo khoa thư, hèn chi nhiều người thuộc. Trong bài còn có câu “Ngõ tối đua bay đóm lập lòe”, rất đời thực và rất… chính trị. Thày tôi có lần bảo các cụ ấy tài lắm, nói một chứ thực ra để hiểu mười. Sau này khi vào miền Nam, tôi hay nghe người Nam nhắc câu “Dzậy mà không phải dzậy”, ý cũng gần như thế.

Cụ cử Dương được đặt tên cho một con đường ở quận 8 Sài Gòn, hồi tôi mới vào năm 1977 có mò sang đó, chơi với một anh học trò, chỉ thấy một vùng đồng bãi sông rạch cỏ lau, không khác chi vùng sâu vùng xa, nay thì phố xá sầm uất giống quận 5 bên kia kênh đôi Tàu Hủ.

Nhắc tới nồm, đa phần người vùng Nam Trung Bộ và Nam Bộ không hiểu, chả biết nó là thứ quái gì. Tôi nhớ lâu lắm rồi, hồi cuối thập niên 70, lúc trà dư tửu hậu tôi kể về thời tiết khó chịu ngoài bắc, nhất là trời nồm, một bác đồng nghiệp người Mỹ Tho (Tiền Giang) gục gặc cái đầu, hở, hở, ông nói lại đi, ông vừa nói ngọng lờ thấp lờ cao, phải nói là… lồm mới đúng, rồi cười ha ha.

Tối qua, bà bạn già ở quê cũng gọi vào, thở hổn hển trong máy, ngoài ta mụ nàng Bân đang đan áo, nồm nặng mày ạ, không khí trĩu nước, đứa tiền án tiền sự hen suyễn như tao khó thở lắm. Tôi cười, bà nói gì, cái gì mà ồm ồn, nghe không rõ. Cả hai cùng cười ha ha, y như thầy giáo “lưu dung” người Mỹ Tho hơn 40 năm trước.

Nồm là dạng thời tiết đặc biệt xứ bắc, xảy ra nhiều nhất ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, dù thành phố cũng như nông thôn. Ai sống ngoài ấy đều ít nhiều có kỷ niệm về nó. (còn tiếp)

Nguyễn Thông