Từ chuyện Đỗ Hùng, nhớ về hai bạn nghề xuất sắc

Trong cuộc mưu sinh của mình, tôi đủ thứ thứ nghề, thượng vàng hạ cám đủ cả, nào dạy học (có học trò sau này là ủy viên trung ương), làm thuê cho công ty nước ngoài, coi kho, tổ chức nhân sự, làm báo... Nghề nào cũng có bạn nghề, mà người ta quen gọi là đồng nghiệp. Có những đồng nghiệp rất giỏi, mình so với họ chả là cái đinh gì.

Nói thế bởi có lý do. Hồi tôi bỏ dạy học bởi đồng lương giảng viên đại học không đủ sống, tôi xin nghỉ một cục rồi đi coi kho, chức thủ kho, cho một công ty của Hồng Kông. Thủ kho nhưng rất trong sạch, không tơ hào cái kim sợi chỉ (đúng nghĩa đen bởi kho của công ty may mặc) nhưng được cái lương do ông chủ Hồng Kông trả cao gấp 3 lần lương giảng viên. Đừng tưởng giữ kho mà nhàn, mà đơn giản. Phải cực kỳ minh mẫn, tháo vát mới gánh được. Phải phân biệt hàng ngàn loại hàng hóa, có khi trong danh mục chỉ khác nhau cái dấu ký hiệu nhỏ xíu, sắp xếp phải thật khoa học, hô xuất một tiếng là có ngay. Trong đám nhân viên của tôi có những tay rất giỏi, thạo cả tiếng Việt lẫn tiếng Hoa, thậm chí cả tiếng Anh, nghiệp vụ thì khỏi chê, sổ sách đâu ra đó. Những năm đầu thập niên 90 máy vi tính chưa phổ biến, họ đã xài thông thạo. Tôi học được rất nhiều ở họ.

Hồi dạy học cũng thế, bạn nghề rất nhiều người giỏi. Trường dự bị đại học TP.HCM sau giải phóng 1975 có rất nhiều giáo viên tại chỗ, gọi là cơ hữu. Nhiều thầy giỏi mà tôi có may mắn làm đồng nghiệp như thầy Cung Bỉnh Duyệt, Võ Thanh Long (dạy vật lý), Chu Đức Khánh, Trần Mạnh Hảo (toán), Nguyễn Văn Vy (văn), Dương Công Minh (hóa)... Trường dự bị một thời danh nổi như cồn là nhờ những giáo viên xuất sắc này, tôi rất phục.

Chả biết ông trời dun dủi thế nào, cuối cùng tôi về nghề báo, làm từ năm 1996 đến khi nghỉ được 19 năm. Lại một cục. Vợ tôi đùa, tưởng chồng làm ông to bà lớn gì, cả đời chỉ phân cục phân cục trưởng. Nghề báo đem lại cho tôi nhiều niềm vui lẫn nỗi buồn. Ai đó bảo nghề nào chả thế, nhưng không phải, đi dạy học buồn ít vui nhiều; làm báo buồn nhiều vui ít. Buồn nỗi buồn thế sự. Càng biết nhiều nên buồn càng đậm.

Bù lại, trong nghề, tôi được gặp những người cực giỏi, đáng làm thầy mình, sư phụ mình, dù có những người ít tuổi hơn. Gần 20 năm làm phu chữ ở báo Thanh Niên, nếu không kể đến anh Nguyễn Công Khế, sếp của tôi, một nhà báo chuyên nghiệp cực kỳ giỏi về nhiều mặt, tôi luôn kính trọng, khâm phục, kể từ hồi đó cho đến bây giờ khi anh ấy không làm báo nữa, thì có 2 người với tôi, họ là những tay lão luyện, nói vui là tay bợm trong nghề. Theo tôi, đấy là hai bạn nghề giỏi nhất trong báo Thanh Niên.

Thứ nhất là anh Huỳnh Kim Sánh, tức Hoàng Hải Vân. Khi báo Thanh Niên đang lệt bệt chưa lên được, nhất là bọn Tuổi Trẻ đang một mình một chợ, anh Khế vời Sánh từ tòa soạn Hà Nội vào, giao cho hẳn quyền “tướng quân tại ngoại”, cứ làm đi rồi báo cáo sau. Tất nhiên có nhiều công lao của cả tập thể nhưng không ai có thể phủ nhận sự giỏi giang của anh Sánh. Điều hành tòa soạn đâu ra đó, thậm chí rất độc đoán, phát xít, nhưng hiệu quả. Bài vở chất lượng hơn, phóng viên nền nếp và giỏi nghề hơn, lượng phát hành tăng vùn vụt, quảng cáo nhận không hết. Điều đáng nói là Sánh viết rất giỏi, rất nhanh, chỉn chu, biết khai thác những điều hay lạ, thậm chí câu khách. Tôi làm biên tập suốt cả thời gian Sánh từ Hà Nội vào đến khi y ra đi, phải thầm phục tay này hiếm có trong làng báo. Có những số báo xuân, y có tới 5 bài, mà bài nào cũng hay. Nhiều bài dài kỳ, ký sự nhân vật viết về ông Lãng (Nguyễn Văn Lãng), ông Ẩn (Phạm Xuân Ẩn), lẽ ra buổi tối là phải sẵn có bài để biên tập, đưa bộ phận kỹ thuật thực hiện nhưng cuối chiều y vẫn vừa điều hành tòa soạn vừa gõ. Một lúc là xong. Rất kinh.

Nhưng tài tình chi lắm cho trời đất ghen. Báo Thanh Niên đang phởn chí trong vụ PMU18, đùng một cái gió đổi chiều, tướng Phạm Xuân Quắc đang cầm đầu cơ quan điều tra bị điều tra quật lại, bị khởi tố; hai nhà báo, trong đó có ông bạn Nguyễn Việt Chiến của tôi ngày 12.5.2008 bị bắt giam. Tổng thư ký tòa soạn Hoàng Hải Vân (Sánh) sôi máu lắm, đang hăng mà, chả biết xin ý kiến anh Khế thế nào mà rút ngay cái tít “Hãy trả tự do cho các nhà báo chân chính” trên số báo ra ngày 13.5.2008, to gần tràn trang nhất. Đụng đến thế này với bộ máy cai trị thì chết rồi. Anh Khế, anh Phong (Phó tổng biên tập) bị cách chức, Sánh bị kỷ luật cảnh cáo, cách chức, thu hồi thẻ nhà báo. Một tài năng bị gãy cánh. Giờ đây, tại vùng đất Ninh Thuận nắng gió kia, với vài sào vườn, nuôi dê nuôi gà, trồng rau. Sánh càng chiêm nghiệm hiểu lẽ đời hơn.

Người thứ 2 là Đỗ Hùng. Y tên đầy dủ Đỗ Văn Hùng, dân Quảng Trị, vốn học tại Đại học Huế, vào Sài Gòn lập nghiệp. Y về báo Thanh Niên sau tôi rất lâu, nhưng khi tôi cứ nhàn nhạt mờ mờ do bất tài thì y rất nhanh nổi như cồn. Giỏi tiếng Anh, tháo vát, xông xáo, nhanh nhẹn, việc gì cũng làm được, lại cực kỳ lễ phép, tình cảm, khiếu hài hước có thừa. Phải nói, ở báo Thanh Niên, y là một trong vài người hài hước và thẳng thắn nhất, có lẽ chỉ sau Nguyễn Xuân Anh (giờ làm Phó bí thư Đà Nẵng). Ban đầu y viết thể thao, tôi cứ tưởng y được đào tạo chuyên về thể thao. Sau y viết quốc tế, tỏ rõ sự sành sỏi các vấn đề trong lĩnh vực này. Nhà báo Tố Loan, người đã hướng dẫn cho Hùng những bài học nghề đầu tiên, có lần bảo tôi nó là con dao pha, chặt cái gì cũng được, việc gì cũng làm được, làm tốt nhất trong những người có thể làm. Tôi bảo là đa di năng, đa hệ, mà tinh hệ đỉnh, nhất trí với Loan, Đỗ Hùng là số 1.

Tài của Hùng ai cũng phải thừa nhận. Không phải chuyện rành tiếng Anh (tiếng Anh ở báo Thanh Niên là chuyện nhỏ, hầu hết nói rào rào như tằm ăn rỗi, loại ú ớ như tôi rất hiếm), hoặc sử dụng thành thạo, nắm bắt rất nhanh đủ thứ công nghệ mới, mà là khả năng viết. Viết nhanh, nắm bắt đề tài cực nhạy, văn phong rất riêng mà phổ cập, mỗi ngày có thể thực hiện mấy bài, cho cả báo in, báo điện tử, tuần san mà cứ như không, không hề trùng lặp. Đọc rất thích. Nội dung sâu sắc, nhân tình, xúc động, ấn tượng. Viết cứ như không viết. Không hề có dấu vết dụng công. Tất cả tự nhiên từ một tài năng toát ra. Những loạt bài kéo dài cả tháng khi y được cử đi World Cup ở Đức, ở Ukraine, ở Nam Phi phải nói là những tác phẩm báo chí rất chất lượng, hấp dẫn, không chỉ về bóng đá mà là cả cái thế giới đầy mới lạ những xứ sở Hùng đến, tận mắt nhìn, và truyền tải lại cho bạn đọc. Nhớ những lần y đi vụ sóng thần ở Sri Lanka, Đông Timor, Indonesia, vừa làm nhiện vụ cơ quan giao, vừa xông xáo cùng các tổ chức từ thiện cứu trợ người bị nạn, phải nói ai cũng kính nể Hùng. Tầm đã cao, tâm rất rộng.

Hùng không chịu làm con cừu ngoan. Những lần người dân Sài Gòn biểu tình chống Trung Quốc khiêu khích trên biển Đông, Hùng luôn có mặt. Đi như thể không đi không được. Bị nhà chức việc và lãnh đạo cơ quan nhắc nhở, y cũng có lúc nín nhịn, nhưng rồi cái chất “lục vân tiên” trong con người y không chịu nằm yên. Mấy lần suýt toi, nhất là vụ đăng loạt bài về Hoàng Sa, về những người lính Việt Nam cộng hòa anh dũng chiến đấu bảo vệ Hoàng Sa trên báo Thanh Niên điện tử, nhưng rồi cũng êm, bởi nếu xử lý Hùng thì “xấu chàng hổ ai”.

Hùng chơi Facebook, bởi là đứa thông minh, hài hước, dí dỏm nên những status y phát lên đều gây cười, tiếng cười thoải mái. Y không chừa thứ gì, miễn là có thể cười, từ chuyện ăn thịt chó, đi xe đạp, đến chuyện quốc sự. Tôi có lần nhắc y, gì thì gì, cũng cần lơ đi vài thứ, nhưng cứ lâu lâu lại thấy y xé rào. Chỉ cốt cười. Và lần này thì tai vạ. Đụng đến cụ Hồ, đến thần tượng của họ, đến cả Tuyên ngôn độc lập thì họ không thể tha. Chỉ trong 3 ngày từ khi Hùng đăng status lên Facebook, nhà chức việc có ngay quyết định kỷ luật cách chức Phó tổng thư ký tòa soạn, tước thẻ nhà báo, do đích thân thứ trưởng Bộ Thông tin - Truyền thông ký. Lần này thì khiếu hài hước đã hại Hùng, bạn nghề mà tôi rất trân trọng, quý mến.

Không biết Hùng đã có sự chuẩn bị, tìm được miếng đất cằn cỗi nào như đất ở Ninh Thuận của anh Sánh để về vui thú điền viên chưa.

Tất nhiên, những người không biết cười đùa, không biết hài hước, lấy đó làm cái cớ để trị người khác thì tôi cũng chả phục.

Tối 4.9.2015

Nguyễn Thông