Nghe GS Khê kể chuyện ăn ngon

Hôm nay, mình bắt đầu đăng loạt bài viết về Giáo sư Trần Văn Khê, gồm 4 kỳ. Đây là bài mở đầu:

Giáo sư nhạc sĩ Trần Văn Khê qua đời, đó là tin buồn nhưng cũng rất nóng thu hút sự quan tâm của đông đảo mọi người, nhất là báo chí truyền thông. Chỉ mấy ngày qua, đã có hàng trăm bài báo viết về ông, tiếc thương, ca ngợi. Ông là một đại thụ về nghiên cứu âm nhạc dân tộc, danh tiếng đã phủ sóng không chỉ trong nước mà còn rộng khắp thế giới. Nhưng ông còn được nhiều người biết đến như một chuyên gia am hiểu sâu sắc về ẩm thực phương Đông, nhất là văn hóa ẩm thực Việt, một người sành ăn bậc nhất.

Kỳ 1: Một kẻ sĩ kỳ tài

Nhắc đến GS Trần Văn Khê, điều đầu tiên mà mọi người liên tưởng, rằng cụ là một đại thụ về âm nhạc, nhà truyền bá số 1 âm nhạc dân tộc Việt ra thế giới. Nhưng có một góc khuất, cụ giáo sư số 1 ấy cũng chính là chuyên gia thượng thặng về văn hóa ẩm thực Việt, sành ăn hiếm có.

 GS Trần Văn Khê sử dụng tinh thông hầu hết các loại nhạc cụ dân tộc

Những năm 1960 - 1970 ở miền Bắc, do hoàn cảnh chiến tranh cùng những rào cản về hệ thống chính trị nên người dân ít được biết đến những sự việc, con người xảy ra bên ngoài, nhất là ở những nước bị coi là tư bản, thực dân, đế quốc. Thỉnh thoảng mới nghe nhắc đến những trí thức Việt kiều, chủ yếu ở Pháp, những người hướng về miền Bắc hoặc có cảm tình với cuộc chiến đấu chống Mỹ. Tôi còn nhớ, suốt mấy năm học đại học, đôi lúc các thầy trích dẫn thơ của Phạm Văn Ký, Việt kiều Pháp, ủng hộ cuộc chiến đấu của miền Bắc, bộc lộ những tâm tư nhớ nước thương nòi. Sau này được biết thêm, chính thi sĩ Phạm Văn Ký là anh ruột của nhà thơ Phạm Hổ (miền Bắc) và nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ (miền Nam). Hoặc đó là nhà nghiên cứu văn học Thái Thu Lan, Việt kiều Đức; ông Nguyễn Ngọc Giao, nhà khoa học, Việt kiều Pháp, ông Lê Bá Đảng, họa sĩ, cũng Việt kiều Pháp... Và đôi lúc, chúng tôi cũng có nghe tới tên tuổi của Trần Văn Khê, cũng chỉ biết rằng ông là một nhạc sĩ, nhà nghiên cứu nổi tiếng về âm nhạc phương Đông, đặc biệt về âm nhạc dân tộc Việt Nam. Có người bạn tôi còn khoe từng đọc đâu đó viết ông Khê là anh ông Trần Văn Trạch, một nhạc sĩ nổi tiếng thời trước 1954, sinh sống ở miền Nam. Nói thế để thấy rằng, có những con người Việt Nam tên tuổi lẫy lừng thế giới nhưng lúc ấy chính người trong nước lại chả nắm được bao nhiêu, nói chi đến chuyện tự hào, hãnh diện, ca ngợi, khâm phục.

Phải đến sau khi thống nhất đất nước năm 1975, mới nhiều người Việt biết đến tên tuổi nhạc sĩ Trần Văn Khê. Những năm đầu sau giải phóng, điều kiện về nước khó khăn, nhưng mỗi chuyến ông về là cả một sự kiện. Giới âm nhạc trong nước hân hoan chào đón. Ông dành thời gian hiếm hoi khi ở quê nhà đi giới thiệu về cái hay cái đẹp của âm nhạc cổ truyền dân tộc. Phải nói ngay rằng, đó là một nghệ sĩ tài hoa bậc nhất, một nhà nghiên cứu chuyên sâu, kiến thức bác học. Tôi nhớ mấy lần đến Nhà văn hóa Lao động (nay là Cung văn hóa Lao động TP.HCM) nghe ông quảng bá về âm nhạc dân tộc mà đâm ra mê mẩn. Ông luôn biết cách làm cho người nghe yêu mến, gắn bó với những tinh hoa âm nhạc dân tộc, khơi gợi ở mỗi người niềm tự hào về những di sản tưởng như rất bình thường, dân dã ấy. Cứ tưởng thế là “khiếp” lắm rồi, đỉnh cao lắm rồi, nhưng đến khi tôi được nghe ông trò chuyện về... ẩm thực, tức là về chuyện ăn uống, thì mối kinh ngạc mới vỡ ra. Một trí thức, kẻ sĩ kỳ tài, tôi nghĩ vậy.

Cụ Khê còn là một người sành ăn số 1, chuyên gia về văn hóa ẩm thực Việt (Ảnh: Nguyễn Thông) 

Lần ấy, tôi được dự buổi nói chuyện của GS Trần Văn Khê về âm nhạc dân tộc. Ông mới từ Pháp về. Thấy ông vừa giảng giải thang âm cung bậc, lại vừa đàn vừa hát (diễn xướng) với sự hỗ trợ của cô học trò cưng, nghệ sĩ đàn tranh Hải Phượng (con gái nghệ sĩ Thúy Hoan), ông tự đệm bằng đủ loại nhạc cụ dân tộc, tôi cứ phục lăn. Nhìn ra xung quanh, thấy hầu như ai cũng tâm trạng ấy. Anh bạn thân, một nhà báo, ngồi cạnh tôi véo một cái, nhắc thêm: Ông ạ, GS Khê không chỉ sành nhạc, cụ còn là người sành ăn số 1. Tôi từng sang Pháp và nghe cụ giới thiệu món ăn Việt Nam cho bọn Tây, chúng cứ như bị bỏ bùa.

Nghe thì biết vậy, nhưng cứ nắc nỏm. Ao ước chuyến nào cụ Khê về nước, phải lập tức tìm đến để nghe ông kể cái hay, cái độc đáo của văn hóa ẩm thực Việt Nam mới được.

Vừa may, nghe tin GS Trần Văn Khê mới về, sẽ có buổi nói chuyện về ăn uống tại Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM, tôi vội tìm đến. Thực ra thì cũng có được thông báo, mời mọc đàng hoàng. Chị Nguyễn Thị Kim Hưng, bác sĩ, Giám đốc Trung tâm, hôm trước phôn cho tôi: Cụ đã về, sáng mai nói chuyện về ẩm thực Việt tại trung tâm, đến ngay nhé. (còn tiếp)

Nguyễn Thông