Hành hạ trẻ con

Thi tuyển vào lớp 10 là cuộc hành xác vĩ đại đối với trẻ con và cả cha mẹ chúng.

Một nước đã có nửa thế kỷ sau chiến tranh, chỉ việc chăm lo phát triển cuộc sống, trong đó có giáo dục, mà tới bây giờ vẫn bắt những đứa trẻ muốn học tiếp để tốt nghiệp trung học phải thi tuyển vào lớp 10, đậu mới được học trường công, còn không thì phải xì tiền vào học ở những trường dân lập, hoặc không có điều kiện tài chính thì nghỉ học, bị ném sớm vào đời. Đó là điều rất khốn nạn, bi kịch.

Bao nhiêu tiền bạc cứ dồn vào xây trụ sở to cao rộng, hoành tráng nên thiếu trường lớp, nuôi cả bộ máy nhân sự ăn không ngồi rồi nên thiếu giáo viên, thử hỏi các ông bà có xứng làm lãnh đạo không?

Con cháu các ông bà, mới nứt mắt oe oe đã có chỗ học trường chuyên trường điểm, đi học nước ngoài, có khi nào các ông bà thấu cái cảnh chen nhau, căng thẳng thi vào lớp 10 không? Thấu thì đã không để cái trò ác và dở hơi ấy kéo dài năm này qua năm khác.

Lộ trình độ tiếng Việt

Chưa bao giờ trình độ tiếng Việt (tiếng mẹ đẻ) của người Việt kém như bây giờ. Kém nhất lại chính là những người hằng ngày sử dụng tiếng Việt để làm phương tiện kiếm sống, trong đó có đám nhà báo.

Nhiều sai nhiều lỗi lắm, tôi đang bận nên chỉ đề cập tới cuộc thi tốt nghiệp diễn ra hôm qua 28.6.

Rất nhiều báo ngày 28.6 đưa tin “lộ đề thi môn văn”, “lộ đề thi môn toán”. Mới đọc, ai cũng thấy rất nghiêm trọng. Thi quốc gia mà hết lộ này tới lộ khác thì thi làm quái gì. Bao nhiêu công sức, bao nhiêu sự chuẩn bị suốt cả năm chả nhẽ vứt hết. Ngành giáo dục làm ăn như vậy thì nên giải tán, v.v.. Thấy thiên hạ ồn ào, báo chí xăng xái, tôi để ý đọc kỹ, hóa ra không phải. Oan cho ông thượng thư giáo dục Nguyễn Kim Sơn, dù ông từ khi nhậm chức tới nay chưa chứng tỏ được mình có gì hay hơn giỏi hơn mấy lão tiền nhiệm, chỉ đỡ hơn không nói ngọng.

Không phải “lộ” đề, mà là “lọt” đề. Như thế mới chính xác. Nghĩa của hai từ ấy rất khác nhau, khác hẳn về bản chất. Thôi, không cần tra từ điển, giải thích vòng vo làm gì, cứ ngắn gọn thế này.

Làm khổ trẻ con

Vẫn biết người càng ngày càng đông, học trò càng ngày càng nhiều, cơ sở vật chất trường lớp thì chưa đủ, nên nhà chức việc quản lý giáo dục phải bày ra trò thi tuyển.

Kỳ thi vào... lớp 10 cho năm học mới mà người ta bắt đầu sáng nay là vậy. Hàng mấy chục vạn đứa trẻ lứa tuổi "ăn chưa no, lo chưa tới" bị đẩy vào cuộc cạnh tranh, lo lắng, mất ăn mất ngủ, sợ sệt, chán nản, mà không chỉ riêng chúng, còn kéo theo cả cha mẹ, gia đình vào cuộc tranh đua vất vả vĩ đại ấy.

Báo chí đưa tin: Ở Hải Phòng có cháu gái suýt chết khi ngủ trong xe hơi cho mát do nhà bị cúp điện, phải bỏ thi, không được đặc cách xét vào lớp 10; ở nơi khác có cháu trên đường đi thi bị tai nạn giao thông gần gãy chân, được băng bó rồi cáng vào phòng thi để làm bài; nơi khác nữa có cháu ngủ quên được công an tới tận nhà chở đi, v.v.. Tất cả những chuyện vui buồn không đáng có ấy đều sinh ra từ trò chơi thi cử hành hạ con người.

Ở xứ này, người ta có thể chi tiền tỉ tỉ để làm tượng đài, cổng chào, in sách không người đọc ra 7 thứ tiếng, chăng khẩu hiệu, lễ lạt linh đình, hội thảo hội nghị kỷ niệm ông này bà nọ ngày sinh ngày mất, thậm chí tổ chức cả hội nghị hoành tráng chỉ để tiễn một ông quan loại xoàng đến tuổi về hưu. Tiền ném qua cửa sổ, nhưng trường lớp cho trẻ con học hành vẫn thiếu kinh niên, khiến chúng và cha mẹ chúng bị đẩy vào cuộc tranh đua kỳ dị. Mà vất vả đâu phải để được làm ông nọ bà kia, chỉ để được đi học, được có kiến thức sau này có ích cho đời, cho dân cho nước, cho chính bản thân mình, không thành gánh nặng cho xã hội.

Hỏng thi

Kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa rồi, một thí sinh ở Cà Mau làm bản nháp xong, do mệt quá ngủ thiếp đi, không ai đánh thức cho nó dậy làm tiếp, cuối cùng bị điểm 0, mà đã nhận điểm liệt này thì trượt dù các môn khác thừa tổng điểm, chứ đừng nói chuyện xét vào đại học.

Đứa nào bảo rằng giám thị (người coi thi) thấy thí sinh (học trò đang thi) ngủ quên nhưng không nhắc dậy để làm bài tiếp là đúng quy định, quy chế thi hiện hành, không có lỗi; đứa nào nói thế, dù là bộ trưởng thứ trưởng cục trưởng, hãy lôi cổ nó ra đánh bỏ mẹ đi. Quy chế được sinh ra là để phục vụ con người chứ không phải vô cảm dửng dưng với con người.

Đó cũng là một kiểu đốt sách, chôn học trò.

Một xã hội đầy những kẻ vô trách nhiệm, nhẫn tâm, dửng dưng, vô cảm, tàn ác với số phận con người, chúng lại được bao che bởi những kẻ vô cảm, nhẫn tâm, tàn ác gấp mười lần thế.

Cần kỷ luật, trừng trị ngay đứa giám thị đầu đất, hội đồng thi, và cả cấp trên của chúng gân cổ cãi lý sự cùn bao che cho lũ người máy. Để chúng ngơ ngáo, tác oai tác quái trong xã hội này chỉ chật đất.

Văn điểm 10

Kỳ thi tốt nghiệp THPT đã kết thúc, bài cũng được chấm xong, nhiều tỉnh đã gửi kết quả về bộ chủ quản. Thi cử là chuyện hằng năm nhưng vẫn thu hút sự quan tâm của cộng đồng dân chúng, nhất là của thí sinh và những nhà có con đi thi, dù thi cử ở xứ này càng ngày càng… tệ.

Môn thi được người ta để ý nhiều nhất là môn văn. Kể cũng lạ, văn chỉ hoa lá cành chứ không thiết thực cụ thể như mấy môn toán lý hóa ngoại ngữ, vậy mà điểm thi môn văn luôn thu hút sự tò mò của đám đông. Có lẽ mấy môn kia chấm đã có ba rem, cái mức cái mực rõ ràng, khó mà lệch trật được. Còn văn thì, hì hì, hay dở cao thấp phần nhiều do thầy cô chấm theo cảm tính cá nhân. Lệch vài ba điểm là chuyện thường. Thầy này cho điểm 10, cô kia bảo chỉ trung bình, có khi đỏ mặt tía tai cãi nhau như mổ bò. Tôi từng dạy văn 2 chục năm nên thấu hiểu điều này. Tuy nhiên cũng phải nói, văn hay-dở thì bộc lộ ngay từ chữ từ dòng đầu tiên, vấn đề hay tới mức nào thôi.

Vừa rồi, báo chí nói nhiều về bài văn được điểm 10 của một thí sinh ở Quảng Nam. Khen nức nở, thậm chí còn dẫn lời ông giám đốc Sở GD trầm trồ nếu có thang điểm trên 10 cũng không ngần ngại cho thêm... vài điểm. Khiếp. Có nhẽ cậu ni giỏi thật, văn siêu việt, nói theo kiểu xưa là “vô tiền hán”. Báo Tuổi Trẻ còn ca ngợi cậu học giỏi văn tới mức chính cậu xin cô giáo cho… dạy các bạn trong tiết văn, và cô cũng đồng ý. Tôi thấy điều này hết sức bậy. Giỏi mấy thì giỏi nhưng cho một học trò không có nghề được đứng lớp thì có mà loạn trường học. Có phải trường Dục Thanh đâu mà ai cũng nhào vào dạy.

Học văn, chấm văn

Trong các môn học ở nhà trường, văn luôn được coi là môn chính, cùng với toán. Thậm chí ngày xưa, xưa xửa xừa xưa, chỉ học mỗn môn văn, bắt đầu từ “nhất là một, nhị là hai” rồi tam tự kinh, rồi đến tứ thư ngũ kinh, cứ thuộc kinh sách như cháo, sôi kinh nấu sử thật nhừ là có thể đi thi, giành lấy cái bảng vàng trạng nguyên bảng nhỡn. Chả cần toán lý hóa sinh siếc gì cho mệt.

Văn mặc nhiên được coi là thứ tiêu chuẩn để đánh giá con người, cả về tri thức và đạo đức. Hồi xưa khen nhau, ai đó được xếp vào hạng “văn hay chữ tốt” không khác gì bây giờ được phong giáo sư tiến sĩ, anh hùng, huân chương Hồ Chí Minh, danh hiệu nhân dân này nọ.

Hồi tôi bắt đầu đi học (thực ra chả muốn học, chỉ muốn chơi hoặc đi đánh dậm, nhưng thày bu cứ ép, bảo “nhân bất học bất tri lý, ấu bất học lão hà vi” – người mà không học không biết được lẽ đời, lúc còn trẻ con mà không đi học, rồi khi già làm được trò gì). Bu còn đèo thêm, nó không đi học, sắm cho nó cái cặp tre và cái giỏ để đi nhặt cứt, sau này nhớn lên cũng chỉ ra Phòng đạp xích lô như cậu Đại là cùng. Chả là trong làng có ông Đại, nhà nghèo, mấy anh em không học hành gì, ông có hai anh là ông Bình, ông Vọng đều ra Phòng đạp xích lô, 3 anh em xích lô chuyên nghiệp. Tôi không sợ theo ông Đại, còn muốn ra Phòng tung tẩy là khác, nhưng hãi phải đi nhặt cứt.

‘Chữ’ chứ không phải là ‘từ’

Có một chi tiết trong đề thi môn văn kỳ thi THPT quốc gia năm nay ít ai để ý, ở phần Làm văn, câu 1. Đề thi ghi rằng “Từ nội dung đoạn trích ở phần Đọc hiểu, anh (chị) hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) về sức mạnh ý chí của con người trong cuộc sống”. Chi tiết ít được để ý chính là từ “chữ”.

Cần phải nói ngay rằng đoạn yêu cầu trong đề thi kia hoàn toàn chính xác, nhất là người soạn đề, người duyệt đề đã dùng từ “chữ” (khoảng 200 chữ) chứ không phải từ “từ” như lâu nay.

Trong rất nhiều đề thi văn, kể cả thi tốt nghiệp THPT quốc gia, thi đại học, thi cuối năm, thi học kỳ, người ta đã luôn dùng từ “từ” khi yêu cầu người làm bài (ta quen gọi là thí sinh) viết một đoạn văn có độ dài khoảng bao nhiêu. Đối với văn, đương nhiên không thể đo dài ngắn bằng đơn vị đo lường thông thường mà chỉ bằng ký tự, tức bằng chữ. Nó mang tính tương đối, nhưng cần chính xác về tiếng Việt.

Trong tiếng Việt văn bản, đơn vị nhỏ nhất là âm, gồm các nguyên âm và phụ âm. Có những nguyên âm, tự thân nó được coi như một từ, khi viết ra thì thành một chữ, ví dụ: a, ơ, e, ô… (A, mẹ đã về. Ơ kìa, sao lại đi). Phổ biến nhất là sự kết hợp phụ âm với nguyên âm tạo thành vần, từ/chữ, chẳng hạn phụ âm x với nguyên âm a thì thành “xa”, phụ âm x với vần uân thì thành “xuân”… Hầu hết ngôn ngữ viết trên thế giới được hình thành theo phương thức ấy.

Thi và lũ lụt

Từng đi dạy, gác thi, tôi hiểu việc tổ chức một kỳ thi, nhất là thi quy mô quốc gia, rất công phu, chặt chẽ, vạn bất đắc dĩ mới thay đổi. Nếu vì lý do nào đó phải thay đổi kế hoạch sẽ gây rất nhiều phiền phức, tốn kém.

Nhưng tôi cũng từng đi học, đi thi, cũng như mọi sĩ tử đều hiểu rằng sức khỏe và tâm lý tinh thần phải thật thoải mái thì thi mới tốt. Còn không, thì đó là cuộc đánh vật vất vả, cầm chắc thua, nếu đậu cũng chỉ là may mắn kiểu "thi phận".

Tôi nói thế để trình với các vị lãnh đạo Bộ Giáo dục rằng hàng chục nghìn học sinh mấy tỉnh miền núi phía bắc hôm qua và hôm nay, thậm chí cả ngày mai ngày mốt nữa, phải trải qua cảnh thiên tai lũ lụt kinh hoàng, nhà bị cuốn trôi, người thân bị thiệt mạng, đói rách ập tới, tài sản mất sạch, đường sá bị chia cắt, chỉ riêng việc tới được nơi thi cũng đủ khổ trăm bề, mưa trên đầu, nước dưới chân, bụng trống rỗng, chữ nghĩa bị ngoại cảnh tác động có khi quên tiệt cả... Thế thì thi cũng như không.

Các vị cầm trịch việc lớn quốc gia, liên quan đến tương lai sự nghiệp của hàng triệu đứa trẻ đang vào đời, mà bước quyết định là kỳ thi. Vậy tại sao không có vị nào đặt vấn đề, đề nghị nhà nước xét cho những trường hợp đặc biệt, những tỉnh huyện nào đã bị lũ lụt, đang chống chọi thiên tai, thì cho các cháu được chậm lại, tách ra thi riêng khi gió mưa đã ngớt, các cháu đã hoàn hồn, gia đình đã ổn định, tinh thần đã vững vàng trở lại. Và tất nhiên, với đối tượng này, đề thi nên dễ hơn một chút. Chả ai muốn phải thi sau để được dễ, chả ai muốn rơi vào hoàn cảnh đó. Do bị bắt buộc thôi.

Nhưng các vị hình như rất thờ ơ với những điều lợi ích cho dân như vậy.

Nguyễn Thông

Khổ vì thi cử

Phải đợi đến chiều 3.6.2017, khi các sĩ tử độ tuổi nhơ nhỡ chấm dứt cuộc chạy đua căng thẳng, nói chính xác là cực kỳ căng thẳng, để vào lớp 10, tôi mới dám viết bài này. Các em lúc đang hao tâm tổn trí mất sức cho cuộc đánh vật ấy, thì mọi lời nói, việc làm "này nọ" đều có thể tác động xấu, ảnh hưởng không tốt tới tâm lý, vì vậy cần tránh. Nay môn thi cuối cùng đã xong, các em có thể tạm thở phào, nhưng người lớn chúng ta vẫn cần phải tiếp tục nghĩ ngợi.

Trong sự nghiệp giáo dục ở xứ mình, điều không nói ra nhưng hầu như ai cũng biết là quá nặng về thi cử. Những cuộc thi liên miên, hết đợt này đến đợt khác như một thứ đá tảng đè lên đầu người đi học. Gần như đã đi học là phải chấp nhận bị thi cử hành hạ, vật lên vật xuống khiến cuộc học hành luôn bị biến thành sự ức chế, đè nén, cùm trói, chỉ mong muốn được giải thoát, tháo cũi sổ lồng. Ngồi ghế nhà trường trong tâm thế ấy thì tư duy, sự sáng tạo không khác gì bị tù đày, còn đâu chỗ cho những khao khát vươn tới, thay đổi, bay lên. Mỗi cuộc thi giống như cuộc thoát ngục chứ không phải cắm mốc cho sự trưởng thành.

Góp thêm đôi lời về thi cử

Kỳ thi THPT quốc gia 2016 vừa kết thúc. Cứ như những theo dõi, đánh giá của dư luận xã hội, nhất là của thí sinh và phụ huynh - những người liên quan sát sườn đến kỳ thi này, cuộc thi năm nay có nhiều tiến bộ so với các năm trước. Bộ Giáo dục - Đào tạo đã có những thay đổi rất đáng kể để giảm gánh nặng về thi cử, vất vả cho thí sinh, tốn kém cho xã hội. Đó là điều cần được ghi nhận trong sự đổi mới quyết liệt, thực sự, chứ không phải nửa vời, quanh quẩn, lúng túng như vài năm trước.

Hầu như năm nào cũng vậy, đã thành thông lệ, cứ sau mỗi kỳ thi, ngành giáo dục lại tổ chức sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm nhằm có được phương án thi cử tốt nhất cho những năm sau. Tinh thần chung là đạt tới phương thức thi cử nhẹ nhàng, ít căng thẳng, ít tốn kém, gọn gàng, hiệu quả, tính tự chủ cao hơn so với trước. Mục đích ấy không chỉ của ngành giáo dục mà là của chung toàn xã hội.

Nhớ lại những kỳ thi vài năm trở về trước, vừa hết thi tốt nghiệp THPT lại nối tiếp ngay thi tuyển sinh đại học, cứ mỗi năm càng thêm nặng nề, tốn kém, trở thành tai ách cho cộng đồng. Cả xã hội nháo nhào lên, hàng chục triệu người dồn hết tâm lực cho thi cử. Bao nhiêu tiền của, công sức đổ vào thứ thủ tục hành xác vĩ đại ấy. Lời ra tiếng vào khá nhiều nhưng dường như những nhà quản lý giáo dục quốc gia mấy nhiệm kỳ cứ lúng ta lúng túng, không thoát ra khỏi được tư duy cũ kỹ đã bám chặt trong đầu. Suốt bao năm, giáo dục đồng nghĩa với thi cử nặng nề, trọng bằng cấp, bung ra phát triển hệ đại học một cách máy móc mà không tính đến hệ lụy của nó.

Giáo dục răn đe giáo dục

Thú thực, tôi cũng chả định nói gì về chuyện này bởi ban đầu thấy nó cũng bình thường, thậm chí còn thinh thích. Mấy đứa học trò, mà học trò thì mọi người biết rồi đấy, nhất quỷ nhì ma thứ ba chúng nó, nghịch phải biết. Với bọn trẻ học trò, chuyện gì cũng có thể lôi ra vui đùa được. Có thế mới là học trò.

Nhưng có không ít vị, nhất là quan chức, lại không nghĩ thế. Dưới mắt họ, trong suy nghĩ, phán xét của họ, bất kỳ ai, kể cả học trò, lúc nào cũng phải nghiêm túc, chín chắn, đứng đắn, đường hoàng, chuẩn mực, chỉn chu, gương mẫu… Tức là học trò phải như... ông già. Nghĩa là tuổi trẻ phải luôn lập nghiêm kính cẩn nghiêng mình cứ như đang trong cuộc tế lễ nào đó. Cấm nhảy nhót, vui đùa. Cấm vui tươi dí dỏm, tếu táo hài hước. Không được sờ đụng vào điều nhạy cảm, không được làm ảnh hưởng đến công cuộc trật tự an toàn xã hội, thậm chí là an ninh quốc gia. Rất nghiêm trọng.

Tôi đang nhắc đến chuyện 4 em học trò trẻ trung, rất hài hước (mà xưa nay những người biết hài hước thường là người thông minh), vui nhộn đầy chất thanh niên vừa chế ra cái clip tếu táo về thi cử. Mấy cô cậu xứ Huế ấy phải nói là nhanh nhạy (giá những người làm báo, làm truyền hình xứ ta đều nhanh nhạy như thế), vừa kết thúc kỳ thi THPT quốc gia xong là có ngay “sản phẩm”. Lúc đầu tôi chưa kịp coi clip, cơm không ăn thì vẫn còn đó chứ mất đi đâu mà vội, nhưng khi nghe thiên hạ ồn lên chuyện ông Giám đốc Sở Giáo dục – Đào tạo Thừa Thiên-Huế, tiến sĩ Phạm Văn Hùng ra ngay công văn khẩn cấp gửi các trường học trên địa bàn, yêu cầu hiệu trưởng và đoàn thanh niên điều tra xác định có phải học sinh của mình “phạm tội” hay không, và căng hơn nữa là chính ông Hùng còn đề nghị Công an tỉnh "vào cuộc điều tra xác minh" sớm tìm ra những người tham gia clip này, làm rõ lý do mục đích thực hiện clip, hay nói một cách thời thượng thì chế ra clip ấy với động cơ gì, thì vội coi ngay. 

Đang từ chuyện bé, những người có trách nhiệm xé ra thành to, nâng lên thành quan điểm này nọ. Một việc rất cỏn con, có thể thấy nhan nhản trong cuộc sống đời thường hằng ngày, bỗng được hình sự hóa để thành nghiêm trọng. Đáng tiếc là cơ quan công an địa phương cũng đã “vào cuộc” thể theo đề nghị của vị đứng đầu ngành giáo dục tỉnh. Một người bạn tôi ngoài Huế cho biết chiều 5.7 công an đã xác định được danh tính đương sự và mời lên trụ sở để làm việc phục vụ công tác điều tra.

Chuyện đại học

Tôi hồi bé, nhà tuy nghèo, sống rặt ở nông thôn nhưng may mắn được thày bu tôi nhịn ăn nhịn mặc cho đi học nên biết tí chữ. Hết lớp 10, lại may nữa là nhà có 2 con trai thì anh tôi đã đi bộ đội cho nên tôi được tạm hoãn, có thể thi vào đại học.

Từ tháng 4.1972, máy bay Mỹ lại đánh bom miền Bắc. Ngày 16.4 nó rải thảm trận địa pháo sát cầu Niệm, bom trúng nhà dân chết mấy chục người. Bọn lớp 10 chúng tôi vừa học vừa tránh bom. Ngoài giờ các thầy cô dạy cho trên lớp, chỉ tự học, chứ không hề biết học thêm học nếm gì. Mà giả dụ có đứa nào định học thêm, học kiểu thầy cô bồi dưỡng, luyện thi như bây giờ cũng đành chịu bởi chả thầy cô nào mở lớp. Hết giờ dạy, các thầy cô chỉ chăm bẵm vào việc nuôi lợn, xỏ mành trúc, đan len, dệt thảm… chứ không dạy. Hồi ấy không có khái niệm luyện thi.

Tháng 7.1972, tôi đi thi đại học, sau khi biết chắc chắn đã đậu tốt nghiệp phổ thông. Tôi nộp hồ sơ đăng ký thi vào khoa Văn trường đại học Tổng hợp Hà Nội, lý do đơn giản bởi tôi rất dốt toán lý hóa, hồi nhỏ cũng hay đọc truyện, hồi lớp 7 thi học sinh giỏi văn toàn thành phố Hải Phòng được giải… khuyến khích, phần thưởng là cái bút máy con trâu của Trung Quốc. Kể lể như vậy không phải để khoe (vinh dự hạng ao làng thì khoe quái gì) mà nhằm đi đến kết luận, chả biết có phải ông bà phù hộ hay giời thương nên trúng tuyển.

Mỗi tuần một từ Hán Việt: Cống sinh

Tôi vừa đọc một bài trên báo Thanh Niên, viết về thành nhà Hồ ở Thanh Hóa. Trong bài có từ Hán Việt mà tôi cho rằng người viết dù viết ra vậy nhưng không hiểu rõ nghĩa.

Tôi có ý thức cẩn trọng khi dùng những từ loại này một phần chịu ảnh hưởng của bậc cao nhân mà tôi luôn coi là thầy mặc dù chưa được học thầy một buổi nào. Đó là GS Phan Ngọc. Tôi sẽ viết rõ hơn về nhân vật này trong kỳ sau.

Bài báo nói trên kể về một huyền tích xây thành nhà Hồ, đề cập chuyện quan đốc xây thành là Cống Sinh bị chôn sống do thành xây chậm. Mặc dù bài cũng có nhắc tên đầy đủ của ông là Trần Công Sỹ nhưng vẫn làm cho bạn đọc hiểu rằng Cống Sinh là một tên khác của ông.

Thực ra cống sinh là người đi thi đã đỗ hương cống. Sinh tức là học trò, sĩ tử. Người đỗ trong kỳ thi hương (kỳ thi này được tổ chức cho một vùng nhất định gồm vài tỉnh, là kỳ thi đầu trong 3 kỳ thi: hương, hội, đình) thì được gọi là hương cống. Gọi như vậy bởi vì người thi đỗ hạng cao trong kỳ thi hương được dâng lên, cống lên cho triều đình để nhà vua bổ làm quan. Chính vì vậy, họ được gọi là cống sinh, tức người học trò được tiến cống lên vua. Từ thời nhà Lê về trước đều dùng từ này, đến thời nhà Nguyễn thì bị đổi thành cử nhân, có nghĩa là người được đề cử làm quan.

Ngày xưa, học hành để đi thi, đi thi chỉ để đỗ đạt, mong được làm quan. Nếu đỗ hạng cống sinh, cử nhân thì sẽ do triều đình phân bổ, sắp đặt làm quan chức cấp huyện trở lên, còn đỗ tú tài thì phải thi lại, hoặc về quê tham gia vào bộ máy hương lý ở nông thôn cấp xã tổng, như chánh tổng, lý trưởng chẳng hạn.

Trở lại bài báo trên, cống sinh chỉ viết bình thường chứ không phải là cái tên riêng của nhân vật.

Nguyễn Thông

Chỉ giỏi cãi

Đúng ra thì không cần nhắc lại cái vụ cộng điểm cho bà mẹ Việt Nam anh hùng nữa, chôn sâu vào quá khứ vết nhơ của những người chức việc ngu xuẩn được rồi, nhưng thấy họ cứ cãi chày cãi cối mãi, đâm tức.

Và càng tức hơn sau khi đọc mấy dòng tin tường thuật chuyện bà tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye đã đứng ra xin lỗi quốc dân về tai nạn máy bay Boeing 777 của hàng Asiana Airlines ở sân bay San Francisco (Mỹ) làm 3 người thiệt mạng, dù rằng chính phủ của bà chẳng có lỗi gì. Bà Park nhận lỗi bởi theo bà vụ việc đó làm giảm thanh danh và uy tín của Hàn Quốc trên thế giới. Xin lưu ý rằng Asiana Airlines chỉ là hãng hàng không tư nhân thuộc tập đoàn Kumho Asiana (nhà tư bản này có tòa nhà hoành tráng cao ngất ngưởng ngay góc ngã tư Hai Bà Trưng-Lê Duẩn, Q.1, Sài Gòn), và trên chuyến bay đó có hơn hai trăm mấy chục hành khách nhưng chỉ chết 3 người bởi đội lái và các tiếp viên đã cực kỳ mau lẹ, dũng cảm tổ chức cứu người trong thời gian vô cùng ngắn ngủi, đáng ra phải tuyên dương họ. Ông hàng xóm nhà tôi cười bảo đừng so sánh người Hàn người Nhật với cán bộ quan chức nhà mình làm gì, họ luôn biết cúi đầu trước dân và xin lỗi khi cần thiết.

Cũng không hẳn tất cả những ai đọc cái thông tư số 24 của Bộ GD-ĐT do ông thứ trưởng Bùi Văn Ga ký đó đều phản đối. Điều ấy cũng dễ hiểu bởi nó đụng đến những phần nhạy cảm của đời sống tinh thần: sự quan tâm đến các bà mẹ VN anh hùng, đến các vị lão thành đã tham gia cách mạng từ trước năm 1945, rộng ra là với những người có công với dân với nước; vấn đề học tập suốt đời, động viên mọi người học tập. Cộng thêm 2 điểm cho các bà mẹ anh hùng đi thi chứ 20 điểm hoặc đặc cách tuyển thẳng, chả ai thắc mắc làm chi. Con dứt ruột đẻ ra các mẹ còn chả tiếc, nhẽ nào người thụ hưởng sự hy sinh lại so đo tính toán với mẹ. Đạo lý ở đời là vậy.

Lời hay ý đẹp: Thi cử kiểu đao to búa lớn làm gì

Ông Đào Trọng Thi - viện sĩ, giáo sư, tiến sĩ, đương kim Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-giáo dục-thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, cựu Giám đốc Đại học quốc gia Hà Nội là người có nhiều kiến thức, kinh nghiệm, sự từng trải về nền giáo dục nước nhà. Khi PV báo Lao Động đặt câu hỏi xoay quanh chuyện thi cử đang diễn ra rầm rộ, tốn kém, mệt mỏi sức dân, gây nhiều bức xúc trong xã hội, ông Thi khẳng định "việc thi cử không cần phải đao to búa lớn". Ví dụ, dù Luật Giáo dục được Quốc hội thông qua đã có hiệu lực từ ngày 1.1.2013, trong đó cho phép các trường đại học được hoàn toàn tự chủ về tuyển sinh thì nay Bộ GD-ĐT vẫn cứ bảo thủ, ôm đồm, bám lấy quy định 3 chung do họ ban ra một cách cứng nhắc. Liên quan đến vấn đề này, ông Đào Trọng Thi nhấn mạnh:
"Tôi cho rằng phải đổi mới căn bản việc thi cử, với phương châm tiến hành nhẹ nhàng, chất lượng, chứ kiểu "thi đánh đố" làm căng thẳng để làm gì? Nhân đây tôi muốn nói là ngành giáo dục cần phải nhanh chóng triển khai Luật Giáo dục. Luật chưa được thực thi, như vậy đã chậm hơn nửa năm rồi, và không thể cứ chậm mãi được".
(theo báo Lao Động ngày 8.7.2013)

Là một công dân đã trải qua lối học hành thi cử cũ, từng thi đại học hồi đầu thập niên 70 (chính xác là năm 1972) ở miền Bắc, tôi tán thành với ý kiến của ông Thi. Tôi cho rằng lãnh đạo Bộ giáo dục xứ ta, kể từ sau các bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên, Tạ Quang Bửu đến nay không có vị nào đủ tầm để gánh vác sự nghiệp giáo dục nước nhà, thậm chí dư luận còn nhận xét thẳng thừng rằng bộ máy của bộ chỉ là "xôi thịt". Một sự nghiệp giáo dục được coi là quốc sách nhưng còn rất nhiều điều cải tiến cải lùi. Một người bạn tôi bảo rằng nếu làm bộ trưởng giáo dục một ngày, ông ấy sẽ lập tức lý một số quyết định: Giải tán tức thời 2 đại học quốc gia; đổi lại tên bộ là Giáo dục (ông ấy bảo đào tạo thì cũng là GD chứ lòng thòng làm cái đếch gì); bỏ ngay sự độc quyền in sách giáo khoa béo bở của NXB GD (cứ cho đấu thầu, anh nào giá thấp nhất thì in để hạ giá thành, giám chi phí, gánh nặng cho dân); bỏ ngay kỳ thi tốt nghiệp phổ thông; chỉ một vài trường ĐH trọng điểm tổ chức thi, còn lại ghi danh hết (dạy tốt thì thu hút người học, dở thì chết); sửa lại tên cấp học là cấp 1, 2, 3 (chả cần lằng nhằng dây điện như hiện tại); trả lại tên các trường ĐH tổng hợp; cho ngay bộ trưởng cũ và một nửa cán bộ trực thuộc bộ về đuổi gà. Ông ấy cười khà khà, bảo chừng ấy việc cũng đủ 1 ngày, rồi rũ áo từ quan.

8.7.2013

Nguyễn Thông

Dẹp thi

Mấy bữa rồi nhà cháu bận sửa nhà (cái căn nhà cấp 5 nó xuống cấp quá rồi, sợ không chịu nổi mùa mưa bão năm nay) nên gác bàn phím. Nhưng thấy sĩ tử ùn ùn đổ về thành phố thi đại học thì bức xúc lắm, viết vội mấy dòng sau:

Với tư cách một công dân đã từng thi đại học hồi đầu thập niên 70 thế kỷ trước, tôi đề nghị: Không lôi thôi, từ sang năm 2014 nhà nước dẹp ngay chuyện tổ chức thi cử bày vẽ, tốn kém như hiện thời. Bàn tới bàn lui mãi, rách việc. Cho một nửa cán bộ sĩ quan bộ Học (GD-ĐT) về vườn. Trả quyền tổ chức thi cho các trường đại học (tự ra đề, coi thi, chấm thi, tuyển sinh...), thậm chí muốn xét tuyển cũng được. Thí sinh nơi nào thi ngay ở nơi đó, không phải kéo đàn kéo lũ về các thành phố, vừa tốn kém, vất vả, nguy hiểm (tai nạn giao thông). Thậm chí không cần phải làm những việc tốt như Tiếp sức mùa thi, chỗ trọ miễn phí... Cứ bấy nhiêu đã, còn gì tính tiếp. Ký tên: Thông.

4.7.2013

Nguyễn Thông

Đừng chỉ trách học trò

Cũng tạm lắng xuống rồi, cái vụ học trò “nhất quỷ nhì ma” trường THPT Nguyễn Hiền ở TP.HCM vui mừng quá trớn rải đề cương tài liệu hết tác dụng trắng cả sân trường khi nghe tin không phải thi tốt nghiệp môn lịch sử. Xét một cách toàn diện (theo cách nói của nghệ sĩ quá cố Văn Hiệp) thì vẫn phải trách các em vì hành vi bồng bột, thái quá ấy, chẳng hạn gây mất vệ sinh, gây sự ồn ào thiếu nghiêm túc chốn học đường… Nhưng lắng nghe dư luận vừa qua, thấy rõ rằng những ý kiến trách các em không đáng kể mà sự phàn nàn, bực bội lại hướng về những đối tượng khác. Và rất có lý.

Thực ra, chuyện các em “xé sách” là biểu hiện của tâm lý căng thẳng, bị ức chế, là giọt nước tràn ly mà thôi. Không bằng cách này thì bằng cách khác. Mà cũng chả phải chỉ với môn sử. Bất cứ môn nào bị đặt vào hoàn cảnh ấy cũng đều chịu chung số phận. Đó là gì nếu không phải là kết quả của một nền giáo dục nhồi nhét, áp đặt nặng nề, xơ cứng, chạy theo thi cử, chạy theo thành tích, trọng hình thức, thậm chí rất giả dối. Nền giáo dục ấy ngày càng xa rời cuộc sống, không nắm bắt được những chuyển động, những nhu cầu bức thiết của xã hội. Học trò phần đông coi việc học là gánh nặng, chán nản, thiếu niềm vui, thiếu sự phấn khích, thiếu niềm say mê. Nói đâu xa, chốn học đường hiện nay vẫn đang rất phổ biến công thức thầy đọc-trò ghi chép, nhất là các môn khoa học xã hội; học văn thì không thể thiếu văn mẫu; chiếc cặp học sinh tiểu học nặng cả chục ký; chương trình thì nặng nề, nay giảm tải mai giảm tải nhưng vẫn đè chết sự sáng tạo của các em; thi cử như trò ú tim, đánh đố, kết quả năm nào cũng cao nhưng chất lượng ngày càng đi xuống… Nhiều tệ trạng lắm, không thể liệt kê hết ra được.

Một chị bạn tôi có con du học tự túc bên Mỹ, kể rằng chị không tin con mình lại có thể thay đổi như thế. Hồi học trong nước, cháu thường lơ là, chểnh mảng, chỉ học đối phó miễn sao kết quả trên trung bình, được nghỉ học thì mừng lắm, vui lắm. Sang Mỹ một thời gian, với môi trường khác hẳn, cháu đã tự điều chỉnh mà không cần phải ai nhắc. Nhà trường đã tạo cho cháu niềm vui, niềm say mê, gắn bó. Lạ nhất là kỳ nghỉ Phục sinh vừa qua, trường cho nghỉ 6 ngày, cháu điện về than thở với bố mẹ chỉ muốn kỳ nghỉ qua nhanh, muốn học chứ chẳng muốn chơi, học vui lắm. Chị bạn tôi kết luận “không thể hiểu nổi” và khi khoe với tôi bảng điểm học kỳ của cháu không giấu được niềm tự hào, hãnh diện.

Nhiều hồi chuông cảnh báo về tệ trạng giáo dục nước nhà đã cất lên. Nhiều nhà giáo dục có uy tín như Hoàng Tụy, Hồ Ngọc Đại, Văn Như Cương, Hoàng Xuân Sính… đã lên tiếng về một nền giáo dục nhiều bất cập, nặng thi cử, để lại biết bao hệ lụy. Nhưng thật buồn, những người được giao nhiệm vụ coi sóc sự học nước nhà vẫn loay hoay với những luẩn quẩn mà không mở được tư duy giáo dục mới. Chỉ một cái tin đồn nhảm rất vô lý trên mạng về môn thi tốt nghiệp cũng đủ gây xáo trộn tâm lý của cả thầy lẫn trò, cũng khiến những vị lãnh đạo bộ GD-ĐT phải lên tiếng phân bua thì thử hỏi làm sao người dân có thể yên tâm về chuyện học của con em mình. Cứ cải tiến cải lùi mãi như thế này, chừng nào mới có thể tạo được lứa học trò “chỉ muốn học chứ chẳng muốn chơi”?

20.4.2013

Nguyễn Thông

(bài này cũng được đăng trên báo Thanh Niên chủ nhật 21.4.2013)

Tình cha con

Bức ảnh này của phóng viên báo điện tử VnExpress chụp khoảnh khắc cảm động: Giữa trưa hè nắng gắt, trên sân trường Đại học quốc gia Hà Nội, một người cha, ông Nguyễn Xuân Lữ (quê Thái Bình) đang chăm chút cho con gái trong khoảng thời gian ngắn ngủi giữa hai buổi thi sáng-chiều (ngày 9.7.2012).

Chúc cho cô gái thí sinh đạt được ước nguyện. Cô thật hạnh phúc khi có người cha đằm thắm yêu thương như thế.

11.7.2012
Nguyễn Thông

Giáo sư à, giáo sư ôi

Chán ông quá, ông giáo sư Đào Trọng Thi ạ. Giả nhời báo Dân Trí về vụ thi cử lộn xộn ở Bắc Giang, ông hùng hồn tuyên bố "không thể dùng biện pháp tiêu cực để chống tiêu cực". Giời ạ, như người trên mây, một mình một cõi.

Cứ tưởng ông "đường đường một đấng anh hào/côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài", Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-Giáo dục-Thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, ông phải hiểu rõ vấn đề chứ. Xứ này là Việt Nam chứ không phải thiên đường, không phải nước Mỹ, bớ ông Thi. Ông mắc bệnh nhà kính rồi, hiệu ứng máy lạnh rồi, nặng, khó chữa.

Ông định lôi cổ mấy cậu học trò quay video clip tiêu cực thi cử ra xử thì cứ lôi, còn tôi thì phong các cậu ấy là dũng sĩ diệt tiêu cực đó, là anh hùng thời đại đó. Chả phải mình tôi đâu. Xuê xoa giả dối như các ông mãi, có ngày xứ này chết không kịp ngáp.

Xin thưa, trong hoàn cảnh nhìn đâu cũng chỉ thấy tiêu cực, không định dùng tiêu cực để chống tiêu cực thì ông dùng cách nào? Tôi thách ông đó. Ông mà có cái gì tích cực chống được bộ máy mafia ấy có kết quả, ông cứ tấu lên cơ quan pháp luật lôi tôi ra bắn, tôi cũng vui lòng.

Còn ông, nói theo kiểu nghệ sĩ hài ưu tú Văn Hiệp, "xét một cách toàn diện" thì ông nên quay trở lại nghề dạy học, còn chốn cho ông dung thân, bởi ông dẫu sao cũng chưa thuộc dạng:
Ngưu là con bò tót
Đinh là giằng cối xay
Thầy dạy hay chữ quá
Xin thầy về đi cày.

Chán ông hơn cơm nếp nát.

Kính chào ông giáo sư.

8.6.2012
Nguyễn Thông

Còn chờ gì nữa mà không giải tán bộ Học

Một quốc gia không thể không có bộ Học (hay còn gọi là Giáo dục) để quản lý sự nghiệp dạy dỗ, nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài cho đất nước. Nhưng xứ Việt ta, có bộ Học mà như hiện nay thì cũng như không, thậm chí tệ hơn cả không. Chi bằng cứ giải tán phắt, rồi làm lại từ đầu. Cái sự làm lại ấy, người ta nói chữ là tái cơ cấu. Tái gì thì tái, cứ giải tán cái đã. Càng để lâu càng ung nhọt, bệnh nó phá vào đến lục phủ ngũ tạng, có giời chữa.

Chả cần ngoái nhìn xa xôi làm chi cho mỏi cổ, về những thời lắc lơ mà ông cha đã lập nên Quốc tử giám đào tạo nhân tài, cả thầy đồ lẫn nho sinh được tôn kính trọng vọng như bậc cao nhân, chỉ lần giở gần đây thôi cũng đủ để người đương thời tiếc nuối, xót xa, mủi lòng. Tôi lại nhớ bức thư của cụ Hồ gửi các thầy giáo, cô giáo, học sinh ngày 15.10.1968, lúc cuộc chiến tranh vào thời kỳ ác liệt nhất, gian khổ nhất. Cụ dặn “dù khó khăn gian khổ đến đâu cũng phải thi đua dạy tốt và học tốt”. Từ trên xuống dưới, cả nước đã đồng lòng thực hiện lời cụ, tạo dựng một nền giáo dục vượt qua chiến tranh với nhiều thành tích hiển hách.

Than ôi, thời vàng son ấy đã qua rồi. Nền giáo dục ngày càng tệ, mỗi năm càng xuống cấp thảm hại. Ngân sách đầu tư vào giáo dục tăng cao bao nhiêu thì bước thụt lùi kéo dài bấy nhiêu. Đội ngũ cán bộ quản lý phình to, trường sở hoành tráng nhưng sản phẩm con người qua lò giáo dục thì tệ hại không thể tưởng. Không thể đổ lỗi cho hoàn cảnh mà phải chỉ ra đích danh những người được giao quản trị bộ máy học hành xứ này. Từ người đứng đầu. Từ mấy chục năm nay, qua bao nhiêu đời bộ trưởng, càng về sau càng tệ, không còn những vị như Nguyễn Văn Huyên, Tạ Quang Bửu thời chiến tranh nữa. Nhiều vị ngồi vào ghế thượng thư bộ Học chỉ cốt lấy cái danh, oai với đời; thậm chí có những vị trong nhiệm kỳ của mình, do ngu dốt, thiếu tài thiếu tâm nên càng làm càng phá, khiến sự nghiệp giáo dục tan hoang. Dư luận đến giờ chưa hết phàn nàn về những thời trị nhậm cõi học của các ông Trần Hồng Quân, Nguyễn Minh Hiển, và nhất là ông Nguyễn Thiện Nhân. Cũng tuyên bố này nọ, hô hào, khẩu hiệu rùm beng, bày tỏ khí thế, quyết tâm như ai, chống cái này xây thứ khác, ba bốn năm sáu “không”… cuối cùng để lại di sản giáo dục như hiện thời.

Họ đã “có công” gì, để lại cái gì? Sơ sơ này nhé: